Actualité de Castoriadis

 

La réédition des écrits politiques de Castoriadis en France est l’occasion de reparler du grand intellectuel grec né à Constantinople mais très tôt installé à Paris, en 1945.

L’exil ne constitue pas cependant une rupture avec la Grèce puisque la pensée de Castoriadis n’a cessé d’interroger celle de Platon, d’Aristote et de Thucydide et que l’expérience de la  Grèce démocratique irrigue l’ensemble de sa réflexion politique et philosophique.

Ce surgissement de la démocratie dans l’histoire, qui voit en même temps la création de la politique et de la philosophie, est pour Castoriadis non pas un modèle, mais « un germe », un postulat à partir duquel il devient possible de penser une société autonome, réellement démocratique.

Pour Castoriadis, l’invention de la  démocratie n’est pas prédéterminée par des conditions matérielles et historiques. Elle n’est pas un développement naturel des sociétés. Elle est l’œuvre d’un imaginaire social. En ce sens, elle peut disparaître.

« Je veux secouer les gens, et je veux faire comprendre que l’homme n’est pas, de droit divin, un être démocratique. Que la démocratie a été une création, une conquête de l’histoire, qu’elle est constamment en danger et que, d’ailleurs, elle est en train de ficher le camp. »

Très tôt venu au communisme en Grèce, militant dès l’âge de 15 ans dans une organisation clandestine,  mais également très tôt entré en dissidence, à la différence de bien des intellectuels français, dont Sartre, Castoriadis n’a eu de cesse de penser contre les orthodoxies.

Militant révolutionnaire et rédacteur de la revue « Socialisme ou Barbarie », économiste, philosophe devenu psychanalyste à la suite de sa propre analyse, Castoriadis a laissé une œuvre dense dont l’un des enjeux est l’autonomie de l’individu. Sans individus autonomes, pas de démocratie.

Interrogé sur son travail de psychanalyste et plus précisément, sur le concept freudien de « pulsion de mort », Castoriadis répondait « Mais, pour moi, le problème fondamental de la société, ce n’est pas tellement l’agressivité des gens les uns contre les autres. C’est leur tendance à rester dans ce qu’ils sont, à prendre les institutions sociales qui seront les plus conservatrices, les plus tranquilles, etc. »

A l’heure où les politiques d’austérité, drapées dans un discours de l’impuissance, pèsent comme une chape de plomb sur l’Europe,  lire Castoriadis, l’écouter, ne peut être que salutaire pour muscler nos exigences démocratiques.

 

Ecrit par Joëlle Cantin

 

Consultez la vidéo ci-dessous :

http://youtu.be/CJCq6Vy_YRM

 

 

Bibliographie (empruntée à Wikipedia). (textes en français) .

Disponibles :

• L'Institution imaginaire de la société - 1975, Seuil Les Carrefours du labyrinthe - 1978 (tome 1) à 1999 (tome 6, posthume)

• Sur Le Politique de Platon - 1999, Seuil)

• Sujet et vérité dans le monde social-historique. La création humaine 1 - 2002

• Ce qui fait la Grèce, 1. D'Homère à Héraclite. La création humaine 2 - 2004

• Une Société à la dérive, entretiens et débats 1974-1997 - 2005

• Fenêtre sur le chaos, Seuil, 2007,

• Post-scriptum sur l'insignifiance suivi de Dialogue - 2007, L'Aube

• Ce qui fait la Grèce, 2. La cité et les lois. La création humaine 3 - 2008, Seuil

• Mai 68 : la brèche (sous le pseudonyme P. Coudray, co-écrit avec Claude Lefort et Edgar Morin) - 2008 (1968), Fayard

• L'imaginaire comme tel - 2008, Hermann Histoire et création : Textes philosophiques inédits, 1945-1967 - 2009, Seuil

• Ce qui fait la Grèce, 3. Thucydide, la force et le droit. La création humaine 4 - 2011, Seuil

• Ecrits politiques 1945-1997. La question du mouvement ouvrier. Editions du Sandre-2012

Σχετικά με τον Καστοριάδη

 

Η επανέκδοση των πολιτικών γραπτών του Καστοριάδη στη Γαλλία είναι η ευκαιρία για να ξανακάνουμε λόγο για τον μεγάλο Έλληνα λόγιο, που γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη αλλά εγκαταστάθηκε πολύ νωρίς στο Παρίσι, το 1945. Η εξορία ωστόσο δεν αποτελεί γι’ αυτόν μία ρήξη με την Ελλάδα καθώς η σκέψη του Καστοριάδη δε σταμάτησε να συνδιαλέγεται με αυτήν του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη και του Θουκυδίδη, και καθώς η εμπειρία της δημοκρατικής Ελλάδας τροφοδοτεί το σύνολο της πολιτικής και φιλοσοφικής του σκέψης.

Η εμφάνιση της δημοκρατίας στην ιστορία που έρχεται παράλληλα με τη δημιουργία της πολιτικής και της φιλοσοφίας, είναι για τον Καστοριάδη όχι απλά ένα πρότυπο αλλά ένας «σπόρος», μία αφετηρία με βάση την οποία μας δίνεται η δυνατότητα να σκεφτούμε μια αυτόνομη και πραγματικά δημοκρατική κοινωνία.

Για τον Καστοριάδη η εφεύρεση της δημοκρατίας δεν προκαθορίζεται από υλικές ή ιστορικές προϋποθέσεις. Δεν είναι μία φυσική ανάπτυξη των κοινωνιών. Είναι το έργο του κοινωνικού φαντασιακού και με αυτήν την έννοια μπορεί να εξαφανιστεί. «Θέλω να ταρακουνήσω τους ανθρώπους και θέλω να τους κάνω να καταλάβουν ότι ο άνθρωπος δεν είναι εξ’ ορισμού ένα δημοκρατικό ον. Ότι η δημοκρατία ήταν μία δημιουργία, μία κατάκτηση της ιστορίας, ότι βρίσκεται διαρκώς σε κίνδυνο και ότι είναι εύκολο να χαθεί.»

Ενώ πολύ νωρίς ασπάστηκε τον κομμουνισμό στην Ελλάδα και έγινε μέλος παράνομης οργάνωσης από την ηλικία των 15 ετών, πολύ νωρίς επίσης ήρθε σε διαφωνία. Αντίθετα με άλλους Γάλλους διανοούμενους, ανάμεσα τους και ο Sartre, ο Καστοριάδης δε σταμάτησε ποτέ να σκέφτεται ενάντια στους δογματισμούς.

Στρατευμένος επαναστάτης και συντάκτης του περιοδικού «Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα», οικονομολόγος, φιλόσοφος που έγινε ψυχαναλυτής μετά από τη δική του ανάλυση, ο Καστοριάδης άφησε ένα πυκνό έργο, ένα από τα μηνύματα του οποίου είναι η αυτονομία του ατόμου. Χωρίς αυτόνομα άτομα δεν υπάρχει δημοκρατία.

Όταν τον ρωτούσαν σχετικά με τη δουλειά του ως ψυχαναλυτή και πιο συγκεκριμένα σχετικά με τη φροϋδική θεωρία «της ορμής του θανάτου», ο Καστοριάδης απαντούσε «Μα για μένα το θεμελιώδες πρόβλημα της κοινωνίας δεν είναι τόσο η επιθετικότητα μεταξύ των ανθρώπων, είναι η τάση τους να μένουν σ’ αυτό που είναι , να προσκολλούνται στους κοινωνικούς θεσμούς που είναι οι πιο συντηρητικοί και οι πιο ήσυχοι, κτλ.»

Την ώρα που οι πολιτικές της λιτότητας, καλυμμένες με ένα λόγο αδιαλλαξίας βαραίνουν όλο και περισσότερο την Ευρώπη, το να διαβάζουμε τον Καστοριάδη, να τον ακούμε, δεν μπορεί παρά να είναι ευεργετικό για να διαμορφώσουμε τις δημοκρατικές μας απαιτήσεις.

 

Μετάφραση Σιάνη Κατερίνα

 

Παρακολουθείστε το ακόλουθο βίντεο:                                         http://youtu.be/CJCq6Vy_YRM

 

Βιβλιογραφία (δανεισμένη από τη Wikipedia). (κείμενα στα γαλλικά) .           Διαθέσιμα:

• L'Institution imaginaire de la société - 1975, Seuil Les Carrefours du labyrinthe - 1978 (tome 1) à 1999 (tome 6, posthume)

• Sur Le Politique de Platon - 1999, Seuil)

• Sujet et vérité dans le monde social-historique. La création humaine 1 - 2002

• Ce qui fait la Grèce, 1. D'Homère à Héraclite. La création humaine 2 - 2004

• Une Société à la dérive, entretiens et débats 1974-1997 - 2005

• Fenêtre sur le chaos, Seuil, 2007,

• Post-scriptum sur l'insignifiance suivi de Dialogue - 2007, L'Aube

• Ce qui fait la Grèce, 2. La cité et les lois. La création humaine 3 - 2008, Seuil

• Mai 68 : la brèche (sous le pseudonyme P. Coudray, co-écrit avec Claude Lefort et Edgar Morin) - 2008 (1968), Fayard

• L'imaginaire comme tel - 2008, Hermann Histoire et création : Textes philosophiques inédits, 1945-1967 - 2009, Seuil

• Ce qui fait la Grèce, 3. Thucydide, la force et le droit. La création humaine 4 - 2011, Seuil

• Ecrits politiques 1945-1997. La question du mouvement ouvrier. Editions du Sandre-2012