top of page

Éleusis, un voyage dans le temps

 

Berceau de l'industrie grecque moderne, Éleusis, au regard de celui qui part à sa découverte, fait partie de ces villes qui offre les plus vifs contrastes. Les hautes cheminées et les toits des usines se confondent avec ceux des habitations tandis que le paysage urbain de son histoire récente prolonge les ruines héritées du passé.

 

Son nom, d'après le verbe « ελεύθω » (έρχομαι) (venir), en grec ancien, est une invitation à s'y rendre. C'est le lieu de l'avènement, de la présence. Comme si l'on y était déjà attendu.

Ce nom lui a vraisemblablement été donné en l'honneur de l'arrivée, de la venue de la déesse Déméter, déesse de la végétation; avant de se reposer près du «Παρθένιον φρέαρ »  (parthenion frear), puits des vierges où les femmes d'Éleusis allaient chercher l'eau, Déméter errait parmi les hommes, grimée en vieille femme, à la recherche de sa fille Perséphone que lui avait enlevée Hadès, le maître des enfers. La déesse était l'hôtesse du palais du roi de la ville, où elle veillait sur le jeune fils de la famille, avant que l'on ne découvre sa véritable identité. Quand Déméter et Perséphone se retrouvèrent enfin, les habitants d'Éleusis, en l'honneur de la venue de la Déesse, instituèrent ces cérémonies appelées Mystères d'Éleusis, et en firent l'une des cinq cités sacrées de la Grèce.

 

Éleusis est l'une de ces villes que l'on peut aborder par n'importe quel siècle au gré de sa fantaisie. On peut y vivre tout aussi facilement au passé qu'au présent. Si on choisit le saut en arrière, il suffit de suivre l'itinéraire ci-dessous :

 

La voie sacrée

La voie sacrée reliait Athènes avec Éleusis et la plaine de Thriassion. Nombre d'entre nous, en roulant sur la « Λεωφόρος Αθηνών », l’Avenue d’Athènes, n'imaginent pas qu'ils se trouvent sur la voie sacrée ou parallèlement à celle-ci.

Quand nous visitons le site archéologique, l'entrée de celui-ci correspond à son aboutissement, nous marchons littéralement sur la voie sacrée.

 

Puits Kallichoros, Puits des Belles danses

Ou autrement dit « Παρθένιον φρέαρ » , le puits des vierges, où les habitants d'Éleusis s'approvisionnaient en eau et où la déesse Déméter venait s'asseoir après ses errances.

 

Grands et petits propylées

Les escaliers à côté du puits Kallichoros mènent uniquement aux grands Propylées, construits sur le modèle de ceux de l'Acropole d'Athènes. Naturellement, ils sont tournés en direction d'Athènes. En continuant, on fait face aux petits Propylées ; au sol, deux sillons sont les traces des battants de l'ancienne porte par laquelle on pénétrait au sein même des mystères.

 

La grotte de Pluton

Imposante, sombre, elle se situe en bas, du côté est de la colline d'Éleusis. C'était le temple en l'honneur de Hadès (aussi appelé « Πλούτων » / Ploútôn, du mot Ploutos, « richesse » puisque son royaume se trouve dans le sol d’où naissent les céréales). Encore aujourd'hui, on y dépose des offrandes, souvent des grenades.

 

Télestérion

Il s'agit d'un espace rectangulaire parcouru de gradins taillés à même le rocher. Ici avaient lieu les mystères d'Éleusis, « mystères » qui perdurent encore aujourd'hui puisque ceux qui dévoilaient ce qui s'y déroulait étaient punis de mort. Le plus vraisemblable est qu'ils célébraient la descente de Perséphone pour rejoindre Hadès, et sa remontée dans le monde d'en haut où elle retrouvait sa mère. Six mois d'hiver, mois de séparation de la mère et de la fille, six mois de printemps, à nouveau réunies avec la nature en fête.

 

La chapelle « Panayitsa », La Petite Vierge

Sur la colline, surplombant le Télestérion se trouve une des trois petites chapelles d'Éleusis consacrée à la Παναγιά η Μεσοσπορίτισσα, littéralement la Vierge au milieu des semences que l'on fête le 21 novembre. Cette fête était particulièrement chère aux paysans des zones rurales, comme c'était le cas d'Éleusis jusqu'au début du 20ème siècle ; et comme la fête avait lieu au milieu de la période des semences, la Vierge fut appelée « Vierge au milieu des semences ». Ce jour-là, on fait bouillir différentes graines de céréales et de légumineuses, les « graines multiples » et avec des pains, on remonte par la rue qui menait les initiés au Télestérion, jusqu'à la colline. Cultes anciens et modernes se répondent.

“Pour le malheur de sa fille, ici elle était appelée Déméter, pour le malheur de son fils, plus loin c'était Alcmène ou la vierge » (« Voie sacrée », Vie lyrique, volume 5, Icare, 1968),

La «Panayitsa», la Petite Vierge n'est pas, cependant, uniquement le symbole d'une connivence entre anciens et nouveaux cultes mais aussi celui de deux êtres singuliers qui décidèrent d'unir ici leurs existences : Angélos Sikelianos, l'un des plus grands poètes grecs et Eva Palmer, chorégraphe américaine. Pour Sikelianos, Éleusis était un « signe du sacré » et une nuit, en dessous du ciel étoilé, il fut initié en même temps qu'à cet autre mystère, celui du mariage.

 

Le festival « Aisxylia »

Comme un pont jeté entre la mémoire et le présent , le festival « Aisxylia », consacré à Eschyle, et organisé depuis 42 ans chaque année en l'honneur du grand poète tragique qui était né ici, propose de juillet à novembre des spectacles musicaux, des représentations théâtrales, des expositions et des projections. Pour plus de renseignements, nous vous invitons à vous rendre sur le site du festival : aisxylia.gr/

 

Éleusis vous attend !

 

Irini Tzoura   13/10/2016

Traduit par Joëlle Cantin

 

Source/photo : https://pro.magnumphotos.com/Package/2TYRYD1KMKMK

 

 

 

 

Ελευσίνα, ταξίδι στον χρόνο

 

Λίκνο της σύγχρονης βιομηχανίας της χώρας μας, η Ελευσίνα είναι ίσως μία από τις πόλεις με τις περισσότερες αντιφάσεις, αν προσπαθήσει κανείς να την εξερευνήσει. Οι υψικάμινοι και οι στέγες των εργοστασίων μπλέκονται με τις σκεπές των σπιτιών ενώ τα αρχαία κατάλοιπα της ιστορίας της πόλης αποτελούν φυσική συνέχεια του αστικού τοπίου της.

 

Το όνομα της, από το αρχαιοελληνικό ρήμα ελεύθω (έρχομαι), σε προσκαλεί να την επισκεφθείς. Είναι ο τόπος του ερχομού, της παρουσίας. Σαν κάποιος να σε περιμένει ήδη εκεί.

Το όνομα αυτό πιθανότατα δόθηκε προς τιμήν της έλευσης, του ερχομού της θεάς Δήμητρας, θεάς της βλάστησης η οποία περιπλανήθηκε μεταμφιεσμένη σε γριά γυναίκα ανάμεσα σε ανθρώπους, ψάχνοντας την κόρη της Περσεφόνη που την είχε απαγάγει ο Πλούτωνας, θεός του Κάτω Κόσμου, πριν φτάσει να ξαποστάσει στο Παρθένιον φρέαρ, το πηγάδι από όπου οι γυναίκες της Ελευσίνας έπαιρναν νερό. Η θεά φιλοξενήθηκε στο παλάτι του βασιλιά της πόλης ως γριά γυναίκα-τροφός του μικρού γιου της βασιλικής οικογένειας πριν αποκαλύψει την πραγματική της ταυτότητα. Όταν κατάφεραν Δήμητρα και Περσεφόνη να σμίξουν ξανά στην Ελευσίνα, οι κάτοικοι της Ελευσίνας, προς τιμήν της έλευσης της θεάς, καθιέρωσαν τα Ελευσίνια Μυστήρια κάνοντας την πόλη μία από τις πέντε ιερές πόλεις της Ελλάδας.

 

Η Ελευσίνα, είναι μία από τις πόλεις που μπορείτε να επιλέξετε σε ποιον αιώνα θέλετε να μπείτε. Μπορείτε να ζήσετε τόσο εύκολα στο παρόν, όσο και στο παρελθόν. Αν επιλέξετε το άλμα προς τα πίσω, αξίζει να σταθείτε στα παρακάτω:

 

Ιερά οδός

Η Ιερά Οδός ένωνε την Αθήνα με την Ελευσίνα και το Θριάσιο Πεδίο. Πολλοί από εμάς δεν φαντάζονται ότι οδηγώντας στη Λεωφόρο Αθηνών, βρισκόμαστε πάνω ή κάποιες φορές παράλληλα με αυτή την οδό. Ως επισκέπτες του αρχαιολογικού χώρου μπορούμε να πατήσουμε κυριολεκτικά πάνω στην κατάληξή της στην είσοδο του χώρου.

 

Καλλίχορον φρέαρ

Ή αλλιώς Παρθένιον φρέαρ, το πηγάδι από όπου οι Ελευσίνιες τροφοδοτούνταν με νερό και εδώ που έκατσε να ξαποστάσει η θεά Δήμητρα μετά την περιπλάνησή της.

 

Μεγάλα και μικρά προπύλαια

Τα σκαλιά δίπλα στο Καλλίχορον φρέαρ δεν μπορούν παρά να σε οδηγήσουν στα Μεγάλα Προπύλαια, κτισμένα κατά το πρότυπο των αντίστοιχων της Ακρόπολης των Αθηνών. Μάλιστα, είναι προσανατολισμένα προς την Αθήνα. Προχωρώντας, αντικρίζεις τα Μικρά Προπύλαια και δύο αυλάκια στο δάπεδό τους για τα φύλλα της αλλοτινής θύρας που ανοίγει για να μπούμε πια στα έγκατα της ελευσινιακής λατρείας.

 

Πλουτώνειο σπήλαιο

Επιβλητικό, σκοτεινό, στέκει κάτω από το ανατολικό άκρο του λόφου της Ελευσίνας. Ήταν ο ναός προς τιμήν του θεού Άδη (ο οποίος ονομάζεται επίσης «Πλούτων», από τη λέξη «πλούτος», καθώς το βασίλειό του βρίσκεται μέσα στη γη απ’ όπου γεννιούνται τα δημητριακά). Ακόμη και σήμερα, βλέπει κανείς προσφορές ακουμπισμένες στη σπηλιά, συνήθως ρόδια.

 

Τελεστήριο

Ορθογώνιος χώρος με σκαλισμένα στο βράχο καθίσματα. Εδώ λάμβαναν χώρα τα Ελευσίνια Μυστήρια, «μυστήρια» ακόμη και σήμερα αφού όποιος αποκάλυπτε πληροφορίες σχετικά με αυτά τιμωρούνταν με θάνατο. Το πιθανότερο, όμως, είναι να σχετίζονταν με την κάθοδο της Περσεφόνης στον Άδη και την επάνοδό της στον πάνω κόσμο όπου συναντά την μητέρα της. 6 μήνες χειμώνας, μήνες αποχωρισμού της μητέρας από την κόρη, 6 μήνες άνοιξη, σμίξιμο με την φύση να γιορτάζει.

 

Παναγίτσα

Στον λόφο πάνω από το Τελεστήριο δεσπόζει ένα από τα τρία εκκλησάκια της Ελευσίνας αφιερωμένο στην Παναγιά τη Μεσοσπορίτισσα που γιορτάζει στις 21 Νοεμβρίου. Η γιορτή αυτή είναι ιδιαίτερα πολύτιμη για τους κατοίκους αγροτικών περιοχών, όπως ήταν και η Ελευσίνα μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα και επειδή η γιορτή βρισκόταν στη μέση της σποράς, η Παναγιά ονομάστηκε μεσοσπορίτισσα. Τότε, βράζουν διάφορα δημητριακά και όσπρια, τα πολυσπόρια και μαζί με άρτους ανηφορίζουν, από τον ίδιο ακριβώς δρόμο που βάδιζαν οι μύστες για το Τελεστήριο, στον λόφο. Αρχαία και σύγχρονη λατρεία συμπορεύονται.

«Για τον καημό της κόρης της λεγόταν/ Δήμητρα εδώ, για τον καημό του γιου της/πιο πέρα ήταν Αλκμήνη ή Παναγία» («Ιερά Οδός», Λυρικός Βίος, Ε’, Ίκαρος, 1968)

Η Παναγίτσα δεν είναι, όμως, μόνο σύμβολο συμπόρευσης αρχαίας και νέας λατρείας αλλά και δύο ανθρώπων ξεχωριστών που αποφάσισαν, τo 1907, να ενώσουν εδώ τις ζωές τους: του Άγγελου Σικελιανού, ενός από τους μεγαλύτερους Έλληνες ποιητές και της Εύας Πάλμερ, Αμερικανίδας χορογράφου. Για τον Σικελιανό, η Ελευσίνα ήταν «σημάδι του ιερό» και νύχτα, κάτω από τον έναστρο ουρανό, έγινε μύστης και εκείνος μαζί με την Εύα ενός άλλου μυστηρίου, του γάμου.

 

Φεστιβάλ Αισχυλείων

Γέφυρα της ιστορικής μνήμης και του παρόντος, το φεστιβάλ των Αισχυλείων που διοργανώνεται, εδώ και 42 χρόνια, κάθε χρόνο στην πόλη προς τιμήν του μεγάλου τραγικού ποιητή Αισχύλου που γεννήθηκε εδώ, προσφέρει θεατρικές και μουσικές παραστάσεις, εκθέσεις, κινηματογραφικές προβολές από τον Ιούλιο μέχρι και τον Νοέμβριο. Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφθείτε την ιστοσελίδα aisxylia.gr/

 

Η Ελευσίνα σας περιμένει !

 

Ειρήνη Τζουρά  13/10/2016

 

Πηγή/φωτογραφία: https://pro.magnumphotos.com/Package/2TYRYD1KMKMK

 

 

Un magazine franco-grec / Ένα γαλλοελληνικό περιοδικό

Clique, lis, écoute / Κλίκαρε, διάβασε, άκουσε

bottom of page