Assimil, la plus célèbre méthode d'auto-apprentissage d'une langue étrangère est presque centenaire
« My tailor is rich » !!! Qui ne connaît pas cette drôle de petite phrase, qui ouvre, en 1929, la première leçon d'une toute nouvelle méthode pour l'auto-apprentissage de l'anglais ? Le pari de son créateur ? Apprendre une langue comme on a appris sa langue maternelle, de façon intuitive, en parlant et en s'exerçant. On l'aura compris : Alphonse Chérel, le fondateur d'Assimil, a pour son époque des conceptions presque révolutionnaires !
Aujourd'hui, la célébrissime méthode se porte bien et au rayon « langues » des librairies, on ne peut manquer les couvertures bleues et blanches de l'anglais, de l'allemand, du russe et du chinois de la collection « Sans peine ». Mais le catalogue Assimil va bien au-delà de ces quelques best-sellers puisqu'il compte plus de 80 langues.
En octobre, Assimil était parmi les sponsors officiels de la « Polyglot conférence » qui s’est tenue à Thessalonique. L’occasion d’évoquer ce qui fait le succès d’une maison d'édition pas tout à fait comme les autres.
« Alfonso il poliglotta »
Alphonse Chérel est né à Rennes, en 1882, dans une famille où l'on est minotier de père en fils. Mais ni Alphonse, ni son frère Georges, ne vont suivre la voie déjà tracée. Très jeunes, les deux enfants sont fascinés par le voyage et l'inconnu et s'encouragent dans leur passion commune. Au lycée, Alphonse continue à rêver d'horizons lointains. Cette soif d'ailleurs n'y est pourtant guère encouragée puisque l'apprentissage des langues étrangères vivantes n'est pas encore au programme et constitue un privilège des enfants de la grande bourgeoisie, qui les étudient avec des précepteurs. « Comment », se demande le jeune homme, « des peuples qui ne peuvent pas communiquer entre eux pourraient-ils vivre en harmonie ? »
En ce début de siècle marqué par la montée des nationalismes, Alphonse Chérel est du côté des pacifistes. Il est persuadé que l'entente entre les hommes passe par la connaissance partagée de leurs différentes langues. Une idée qui ne le quittera jamais, malgré les deux guerres.
Les études terminées, il répond à une annonce et part comme précepteur à Londres où il apprend l'anglais. En 1906, il est à Berlin, une ville selon son goût, en pleine effervescence créative. Cela va sans dire, il apprend aussi l'allemand. On le retrouve ensuite à Moscou, où Georges l'a fait venir, de nouveau précepteur dans une famille d'aristocrates. Il apprend le russe.
Quand survient la première guerre mondiale, ses connaissances linguistiques lui valent d'être affecté aux traductions des messages ennemis interceptés sur le front. Et le voici envoyé en Turquie pour couvrir la bataille des Dardanelles, où il est blessé. À l'hôpital, il délire ...mais en allemand. Ce qui, en temps de paix, n'aurait pas manqué de susciter l'intérêt de la communauté scientifique devient nettement plus embarrassant en période de guerre ! On le soupçonne alors d'être un espion, et il doit s'en défendre devant le haut commandement militaire.
La paix revenue, Alphonse Chérel s'installe d'abord en Espagne et séjourne ensuite en Italie où il gagne le surnom de « Alfonso il poliglotta ». Puis, il repart à Berlin. Mais, dans cette Allemagne de l'entre deux-guerre, il ne reconnaît pas la ville qu'il avait tant aimée.
L'heure semble donc venue de regagner la France et Paris. C'est alors que naît l'idée d'un calendrier éducatif, qui affichera chaque jour une petite leçon et un dessin d'humour. Le calendrier connaît un succès prometteur. A sa suite, Alphonse Chérel imagine le premier ouvrage français-anglais de la collection « sans peine ».
Il s'agit d'apprendre à parler une langue étrangère en se familiarisant peu à peu avec le vocabulaire, la syntaxe et la grammaire à travers des petits textes amusants et au plus près de la langue parlée. Et, pour commencer la première leçon, Alphonse Chérel, en bon pédagogue, fait le choix d'une phrase transparente, pouvant se lire aisément dans les deux langues : « My tailor is rich » …
Pour ce premier volume, Alphonse, aidé de Georges, a réussi à convaincre l'imprimeur Emile Busson de se lancer gratuitement dans l'aventure. Sans capital, les débuts d'Assimil restent cependant modestes. Les deux frères travaillent dans une chambre d'hôtel, les manuels sont entreposés dans des cantines, le démarchage et les livraisons se font à bicyclette.
Peu à peu pourtant, les titres s'enchaînent et le succès commercial est bientôt au rendez-vous. En 1933, des disques accompagnent les manuels.
Avec la seconde guerre mondiale, le commerce des langues marque le pas. Seul, «L'allemand sans peine » continue à se vendre puisqu'on l'achète pour l'envoyer à ceux qui se trouvent en Allemagne, prisonniers de guerre ou travailleurs réquisitionnés dans le cadre du STO. (service de travail obligatoire).
La méthode Assimil aujourd'hui : un catalogue riche de plus de 80 langues
Après la guerre et la disparition d'Alphonse Chérel, Assimil reste une affaire de famille. Quand Jean-Loup Chérel, le fils du fondateur, se décide à rejoindre l'entreprise familiale, dans les années 60, on lui confie la tâche de rédiger le premier manuel de grec moderne. Fidèle à une tradition familiale, il ne connaît pas un mot de grec quand il se rend dans le pays. Tout juste parvient-il à déchiffrer une enseigne qui se détache sur les murs de la capitale, celle de la firme « Philips », dont il a reconnu le logo. Quatre ans plus tard, le premier manuel d'auto-apprentissage du grec est fin prêt et accompagne le développement du tourisme en Grèce.
Intuitive, non contraignante, la méthode Assimil n'a pas toujours eu les faveurs de l'éducation nationale. Mais depuis longtemps déjà, la réconciliation a eu lieu entre la maison d'édition et l'université et nombreux sont les enseignants à prêter leur concours à la collection sans peine. Quatre ans de rédaction et de diverses collaborations sont nécessaires pour rédiger un manuel.
Et les best-sellers éditoriaux, comme l'anglais et l'espagnol mais aussi le ch'ti, permettent d'inscrire au catalogue des langues rares, érudites ou encore des parlers régionaux ; avec Assimil, on peut apprendre le latin et le grec ancien, le yiddish et le sanskrit, mais aussi le roumain, le swahili, l'ukrainien, le khmer, le thaï, le vietnamien et le malgache ou encore se familiariser avec le québecois ou le créole. Pour beaucoup de ces langues, qui ne représentent pas un vaste marché immédiatement rentable, il existe peu de supports pédagogiques. La méthode sans peine vient de combler ce manque. Et alors que le marketing tend à renforcer le poids des langues à haut potentiel commercial, la célèbre maison continue de faire le choix de la diversité.
Seul bémol : le nombre des langues inscrites au catalogue Assimil a beau augmenter, la communication harmonieuse entre les peuples rêvée par Alphonse Chérel laisse encore à désirer !
Ecrit par Joëlle Cantin 4/12/2016
Η διασημότερη μέθοδος αυτοδιδασκαλίας ξένων γλωσσών, Assimil, πλησιάζει τα 100!
«My tailor is rich» : δεν υπάρχει Γάλλος που δεν γνωρίζει αυτήν την περίεργη μικρούλα πρόταση, με την οποία ξεκινούσε το 1929 το πρώτο μάθημα μιας ολοκαίνουριας μεθόδου αυτοδιδασκαλίας αγγλικών! Στόχος του δημιουργού της; Η κατάκτηση μιας γλώσσας κατά τον ίδιο τρόπο που έγινε η εκμάθηση της μητρικής, βιωματικά, με την ομιλία και την εξάσκηση. Είναι σαφές: ο Αλφόνς Σερέλ, o ιδρυτής της Assimil, είχε για την εποχή του απόψεις σχεδόν επαναστατικές!
Στις μέρες μας, η διασημότατη μέθοδος βρίσκεται σε πολύ καλό δρόμο. Στα ράφια των γαλλικών βιβλιοπωλείων με τα ξενόγλωσσα βιβλία είναι αδύνατο να μην διακρίνουμε τις λευκές και μπλε αποχρώσεις από τα εξώφυλλα της συλλογής «χωρίς κόπο» για τα αγγλικά, τα γερμανικά, τα ρωσικά και τα κινέζικα. Ο κατάλογος της Assimil όμως, είναι πολύ μακρύτερος από τα εν λόγω μπεστ σέλερ, καθώς περικλείει πάνω από 80 γλώσσες.
Τον Οκτώβριο η Assimil βρισκόταν μεταξύ των επίσημων χορηγών του «Συνεδρίου Πολύγλωσσων» που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου δόθηκε μια ευκαιρία, μεταξύ άλλων, να διερευνηθεί τι είναι αυτό που χάρισε την επιτυχία σε αυτόν τον εκδοτικό οίκο που ξεχωρίζει.
«Αλφόνσο il poliglotta (ο πολύγλωσσος)»
Ο Αλφόνς, μέλος της οικογένειας Σερέλ, που ασχολιόταν πατροπαράδοτα με τη βιομηχανία του σίτου, γεννήθηκε στη Ρεν το 1882. Όμως ούτε ο ίδιος ούτε ο αδερφός του, Ζωρζ, δεν ακολούθησαν τον δρόμο που είχαν χαράξει οι προγενέστεροί τους. Από πολύ νεαρή ηλικία, τα παιδιά γοητεύτηκαν από τα ταξίδια και το άγνωστο και ο ένας στήριξε τον άλλον σε αυτό το κοινό τους πάθος. Ο Αλφόνς εξακολουθούσε στο λύκειο να ονειρεύεται μακρινούς ορίζοντες. Ωστόσο, η δίψα του για τα μακρινά μέρη δεν ενισχύθηκε από το σχολικό πρόγραμμα καθώς η διδασκαλία των ζωντανών ξένων γλωσσών δεν είχε ακόμη ενταχθεί σε αυτό και αποτελούσε προνόμιο των παιδιών της εύπορης αστικής τάξης, τα οποία τις μελετούσαν με οικοδιδάσκαλους. Ο νεαρός Αλφόνς λοιπόν αναρωτιόταν πώς θα μπορούσαν να ζήσουν αρμονικά οι άνθρωποι που δεν μπορούν να επικοινωνήσουν.
Στις αρχές του αιώνα που στιγματίζεται από την άνοδο του εθνικισμού, ο Αλφόνς Σερέλ τάσσεται στο πλευρό των ειρηνιστών. Είναι πεπεισμένος πως για να επιτευχθεί η κατανόηση μεταξύ των ανθρώπων, θα πρέπει να υπάρξει μια διάχυση της γνώσης των διαφορετικών γλωσσών. Μια ιδέα που δεν θα εγκαταλείψει ποτέ, παρά τους δυο πολέμους.
Όταν τελείωσε τις σπουδές του, απάντησε σε μια αγγελία και έφυγε ως οικοδιδάσκαλος στο Λονδίνο όπου έμαθε αγγλικά. Το 1906, πήγε στο Βερολίνο, μια πόλη που του ταίριαζε και που βρισκόταν εν μέσω δημιουργικού αναβρασμού. Όπως ήταν φυσικό, έμαθε και γερμανικά. Στη συνέχεια βρέθηκε στη Μόσχα, όπου ο Ζωρζ τον σύστησε και πάλι ως οικοδιδάσκαλο σε μια οικογένεια αριστοκρατών. Έτσι έμαθε και ρωσικά.
Όταν ξέσπασε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, λόγω των γλωσσικών του γνώσεων κατατάχτηκε στη μετάφραση των εχθρικών κειμένων που υποκλέπτονταν στο μέτωπο. Κατέληξε να σταλθεί στην Τουρκία για να καλύψει τη μάχη των Δαρδανελίων, όπου τραυματίστηκε. Στο νοσοκομείο ξεσπά σε παραλήρημα αλλά… στα γερμανικά. Αυτό όμως που εν καιρώ ειρήνης θα είχε εγείρει μετά βεβαιότητας το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας, γίνεται πιο περίπλοκο εν μέσω πολέμου! Θεωρήθηκε λοιπόν ύποπτος για κατασκοπία και έπρεπε να απολογηθεί στο ανώτατο στρατοδικείο.
Όταν αποκαταστάθηκε η ειρήνη, ο Αλφόνς Σερέλ εγκαταστάθηκε αρχικά στην Ισπανία και διέμεινε αργότερα στην Ιταλία όπου του αποδόθηκε το ψευδώνυμο «Αλφόνσο il poliglotta (ιλ πολυγκλότα)». Έπειτα, ξαναπήγε στο Βερολίνο, αλλά η πόλη που τόσο είχε αγαπήσει δεν υπήρχε πια στη Γερμανία του μεσοπολέμου.
Φαινόταν λοιπόν πως είχε έρθει η ώρα να ξαναπάει στη Γαλλία και στο Παρίσι. Εκεί γεννήθηκε η ιδέα ενός εκπαιδευτικού ημερολογίου, κάθε μέρα του οποίου θα περιελάμβανε ένα μικρό μάθημα και ένα χιουμοριστικό σχέδιο. Η επιτυχία του ημερολογίου ήταν πολλά υποσχόμενη. Στη συνέχεια ο Αλφόνς Σερέλ φαντάστηκε το πρώτο γαλλοαγγλικό έργο της συλλογής «χωρίς κόπο». Αφορούσε την εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας κατόπιν σταδιακής εξοικείωσης με το λεξιλόγιο, την σύνταξη και τη γραμματική μέσω μικρών διασκεδαστικών κειμένων που πλησίαζαν όσο περισσότερο γινόταν στην καθομιλουμένη. Επομένως, για να ξεκινήσει το πρώτο μάθημα, ο Αλφόνς Σερέλ, ως καλός παιδαγωγός, επέλεξε μια ξεκάθαρη φράση που θα μπορούσε να διαβαστεί εύκολα από τους ομιλούντες και των δυο γλωσσών: «My tailor is rich»...
Για τον πρώτο τόμο, ο Αλφόνς, με τη βοήθεια του Ζωρζ, κατάφερε να πείσει τον εκδότη Εμίλ Μπισόν να κάνει το εγχείρημα χωρίς κόστος. Χωρίς κεφάλαιο, η Assimil κινήθηκε αρχικά σε μέτρια επίπεδα. Τα δυο αδέρφια δούλευαν στο δωμάτιο ενός ξενοδοχείου, τα χειρόγραφα στοιβάζονταν σε καντίνες ενώ η προώθηση και οι παραδόσεις γίνονταν με το ποδήλατο.
Παρόλα αυτά, σιγά-σιγά, ο ένας τόμος διαδεχόταν τον άλλον και η εμπορική επιτυχία δεν άργησε να έρθει. Το 1933, τα εγχειρίδια συνοδεύονταν από δίσκους.
Με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το εμπόριο που σχετιζόταν με τις ξένες γλώσσες παρέμεινε στάσιμο. Μόνο η μέθοδος «γερμανικά χωρίς κόπο» συνέχιζε να πωλείται, καθώς την αγόραζαν και την έστελναν σε αυτούς που βρίσκονταν στη Γερμανία, ως αιχμάλωτοι πολέμου είτε επιστρατευμένοι εργάτες στο πλαίσιο της Υπηρεσίας Υποχρεωτικής Εργασίας (STO).
Η μέθοδος Assimil σήμερα: ένας κατάλογος εμπλουτισμένος με πάνω από 80 γλώσσες
Μετά τον πόλεμο και τον χαμό του Αλφόνς Σερέλ, η Assimil παρέμεινε μια οικογενειακή υπόθεση. Την δεκαετία του 60, όταν ο Ζαν-Λου Σερέλ, ο γιός του ιδρυτή, αποφάσισε να μπει στην οικογενειακή επιχείρηση, ανέλαβε την αποστολή να συντάξει το πρώτο εγχειρίδιο νέων ελληνικών. Πιστός στην παράδοση της οικογένειας, δεν ήξερε ούτε μια λέξη στα ελληνικά όταν έφτασε στην χώρα. Ίσα που κατάφερε να αποκωδικοποιήσει μια πινακίδα που ξεχώριζε στους τοίχους της πρωτεύουσας, αυτή της εταιρείας «Philips», της οποίας αναγνώρισε το λογότυπο. Τέσσερα χρόνια μετά, το πρώτο εγχειρίδιο αυτοδιδασκαλίας ελληνικών ήταν έτοιμο και συντρόφευσε την ανάπτυξη του τουρισμού στην Ελλάδα.
Βιωματική, χωρίς καταναγκασμούς, η μέθοδος Assimil δεν έτυχε της εύνοιας της δημόσιας εκπαίδευσης. Αλλά ήδη εδώ και καιρό, επετεύχθη η συμφιλίωση μεταξύ του εκδοτικού οίκου και του πανεπιστημίου και πολλοί εκπαιδευτικοί συνεισφέρουν στην έκδοση της συλλογής «χωρίς κόπο». Για την έκδοση της κάθε μεθόδου απαιτούνται τέσσερα χρόνια σύνταξης και ποικίλλων συνεργασιών.
Τα εκδοτικά μπεστ σέλερ, όπως τα αγγλικά και τα ισπανικά αλλά και αυτό της γαλλικής διαλέκτου του Βορρά Στι επιτρέπουν την είσοδο στον κατάλογο σπάνιων γλωσσών, εξειδικευμένων, ακόμη και διαλέκτων. Με την Assimil μπορεί να μάθει κανείς λατινικά και αρχαία ελληνικά, γίντις, τη σανσκριτική γλώσσα αλλά και ρουμάνικα, σουαχίλι, ουκρανικά, χμερ, τάι, βιετναμέζικα και μαλαγασικά είτε ακόμη να εξοικειωθεί και με τα καναδέζικα γαλλικά ή με την κρεολή γλώσσα. Για πολλές από αυτές τις γλώσσες, που δεν αντιπροσωπεύουν μια ευρεία και άμεσα αποδοτική αγορά, τα παιδαγωγικά εργαλεία για την εκμάθησή τους είναι ελάχιστα. Η μέθοδος χωρίς κόπο συμπληρώνει την αγορά. Και ενώ το μάρκετινγκ τείνει να δίνει έμφαση στις εμπορικές γλώσσες, ο διάσημος οίκος συνεχίζει να επιλέγει την ποικιλία.
Το μόνο αγκάθι: παρόλο που ο κατάλογος των γλωσσών της Assimil αυξήθηκε, η αρμονική επικοινωνία μεταξύ των λαών που ονειρευόταν ο Αλφόνς Σερέλ δεν έχει επέλθει ακόμη!
Joëlle Cantin 4/12/2016
Μετάφραση Νατάσα Γκότση
Un magazine franco-grec / Ένα γαλλοελληνικό περιοδικό
Clique, lis, écoute / Κλίκαρε, διάβασε, άκουσε
