Mélanie Nittis, actualité bilingue

Chants de fête de Karpathos

Rencontre avec Mélanie Nittis

Dans le cadre du Festival de l'Imaginaire organisé par la Maison des Cultures du Monde, Mélanie Nittis, doctorante en ethno-musicologie, nous donne rendez-vous le dimanche 20 novembre 2016 au Cabaret Sauvage (Parc de la Villette, 211 avenue Jean Jaurès 75019 Paris) avec les poètes-musiciens de l'île de Karpathos dans le Dodécanèse. Une soirée exceptionnelle à ne pas manquer si vous avez la chance d'être à Paris ce soir-là.

A.B. : Bonjour Mélanie Nittis. Comment est né ce projet de faire venir les musiciens de Karpathos au Festival de l'Imaginaire ?

MN : Cela s'est fait dans le cadre de mon doctorat à l'Inalco, que j'ai entrepris après un premier cursus d'études à la Sorbonne en ehtno-musicologie. J'ai remporté en 2014 le concours de la Maison des Cultures du Monde, ex-aequo avec un autre doctorant. Le prix était la possibilité offerte au jeune chercheur d'organiser un événement culturel concernant son travail de recherches.

A.B. : Vous présentez ainsi au public parisien les poètes-musiciens de Karpathos. Qui sont-ils, ces poètes-musiciens ?

M.N. Les poètes-musiciens viennent d'Olymbos, un village au nord de l'île de Karpathos. Ce ne sont pas des musiciens professionnels, dans le sens où ils ne vivent pas de leur pratique musicale. En effet, ils exercent un autre métier au sein de la communauté. Ce sont le plus souvent des artisans. Mais ils possèdent une connaissance parfaite de leurs instruments, qui sont traditionnellement la lyra (vièle à archet), le laouto (luth) et la tsambouna (cornemuse). En même temps, ils ont une très grande maîtrise de l'improvisation chantée en vers, les distiques de 15 syllabes qui accompagnent les mélodies.

Une partie des chants, notamment les chants épiques et akritiques, est héritée de la tradition et transmise de génération en génération. C'est par cette partie, connue de tous, que commence un glendi, c'est-à-dire une fête codifiée, qui réunit le village autour des poètes-musiciens. Vient ensuite une improvisation qui s'empare de tous les événements qui ont rythmé de façon plus ou moins récente la vie de la communauté. Ainsi, une fois lorsque je me suis rendue à Karpathos, c'était en pleine période électorale et les musiciens ont improvisé des chants poétiques sur les élections en cours.

A.B. : Les glendia ne sont donc pas des fêtes religieuses ?

M. N. Non, effectivement, ce sont des fêtes profanes, même si les poètes-musiciens accompagnent aussi de leurs chants tous les temps forts du calendrier orthodoxe. Il n'y a pas de fête religieuse sans glendi ensuite. Mais les glendia sont en même temps un rituel. Il s'agit d'un temps important pour le village, où ce qui se vit, individuellement ou collectivement, prend place dans un récit commun. Joies et douleurs récentes s'inscrivent dans une histoire beaucoup plus longue, dans une nouvelle dimension qui est celle de la mémoire.

A.B. : Est-ce que vous avez rencontré, au cours de vos recherches, des formes poétiques équivalentes en France ?

M.N. Oui, il existe des formes d'improvisation poétiques chantées similaires, par exemple dans le pays basque français.

A.B. : Revenons à Karpathos. Au cours des glendia, comment s'effectue la prise de parole improvisée ?

M.N. Elle s'effectue très simplement, sur des mélodies connues. Chacun peut prendre part à cette conversation chantée qui s'installe, du moment qu'il respecte les codes sous-jacents. On chante longuement, accompagné du couple lyra-laouto et l'on passe à un autre sujet quand on a l'impression d'avoir épuisé tout ce qui pouvait se dire. Les musiciens se connaissent parfaitement, et il faut cette entente, cette harmonie entre eux pour pouvoir jouer et improviser. Comme je l'ai précisé dans cette courte présentation pour le festival, il ne s'agit pas ici de joute oratoire mais bien d'un moment de sociabilité qui soude les habitants entre eux. On formule des vœux et des souhaits, on pleure parfois. C'est un moment de partage très chargé d'émotions.

A.B. : Merci beaucoup, Mélanie Nittis, d'avoir pris quelques instants pour nous présenter ces poètes musiciens de Karpathos. Et nous espérons que les Parisiens seront nombreux pour cette soirée « en direct d'Olymbos ».

Propos recueillis par Joëlle Cantin 8/11/2016

Consultez le site : http://www.festivaldelimaginaire.com/evenements/chants-de-fete-de-karpathos-2/

Γιορτινά τραγούδια από την Κάρπαθο

Συνάντηση με την Μελανί Νίττη

Στο πλαίσιο του Φεστιβάλ του Φανταστικού που οργανώνει ο Οίκος των πολιτισμών του κόσμου, η Μελανί Νίττη, υποψήφια διδάκτορας στην εθνομουσικολογία, μας δίνει ραντεβού την Κυριακή 20 Νοεμβρίου 2016 στο Cabaret Sauvage (Parc de la Villette, 211 avenue Jean Jaurès 75019 Paris) μαζί με ποιητές-μουσικούς από την Κάρπαθο. Μια εξαιρετική βραδιά που δεν πρέπει να χάσετε, αν έχετε την τύχη να βρίσκεστε στο Παρίσι εκείνο το βράδυ.

Α.Β.: Καλημέρα, Μελανί Νίττη. Πώς γεννήθηκε η ιδέα να φέρετε μουσικούς από την Κάρπαθο στο Φεστιβάλ του Φανταστικού;

Μ.Ν.: Προέκυψε στα πλαίσια του διδακτορικού μου στην Ινάλκο, που ξεκίνησα μετά τον πρώτο κύκλο σπουδών στη Σορβόννη στην εθνομουσικολογία. Το 2014 κέρδισα έναν διαγωνισμό του Οίκου των πολιτισμών του κόσμου ενάντια σε έναν άλλο υποψήφιο διδάκτορα. Το βραβείο ήταν η δυνατότητα που δόθηκε στον νέο ερευνητή να οργανώσει ένα πολιτιστικό γεγονός σχετικά με την ερευνητική δουλειά του.

Α.Β.: Παρουσιάζετε λοιπόν έτσι στο παριζιάνικο κοινό τους ποιητές-μουσικούς από την Κάρπαθο. Ποιοι είναι αυτοί οι ποιητές-μουσικοί;

Μ.Ν.: Οι ποιητές-μουσικοί κατάγονται από τον Όλυμπο, ένα χωριό στα βόρεια της Καρπάθου. Δεν είναι επαγγελματίες μουσικοί, στα πλαίσια του ότι δεν ζουν από τη μουσική τους δραστηριότητα. Η αλήθεια είναι ότι εξασκούν άλλο επάγγελμα μέσα στην κοινότητα. Τις περισσότερες φορές είναι τεχνίτες. Γνωρίζουν ωστόσο τέλεια τα μουσικά τους όργανά που παραδοσιακά είναι η λύρα, το λαούτο και η τσαμπούνα. Παράλληλα χειρίζονται εξαιρετικά τον αυτοσχεδιασμό σε τραγουδιστό στίχο, τα δίστιχα 15σύλλαβα που συνοδεύουν τις μελωδίες.

Ένα μέρος των τραγουδιών, ειδικά τα επικά και ακριτικά τραγούδια, έχουν κληρονομηθεί από την παράδοση και μεταδίδονται από γενιά σε γενιά. Μ’ αυτά τα τραγούδια, γνωστά σε όλους, ξεκινά ένα γλέντι, δηλαδή μια γιορτή, που ενώνει το χωριό γύρω από τους ποιητές-μουσικούς. Έπειτα έρχεται ο αυτοσχεδιασμός που τροφοδοτείται από όλα τα γεγονότα που έχουν επηρεάσει πολύ ή λιγότερο πρόσφατα τη ζωή της κοινότητας. Έτσι, μια φορά που πήγα στην Κάρπαθο σε προεκλογική περίοδο, οι μουσικοί αυτοσχεδίασαν ποιητικά τραγούδια σχετικά με τις επικείμενες εκλογές.

Α.Β: Τα γλέντια δεν είναι δηλαδή θρησκευτικές γιορτές;

Μ.Ν.: Όχι, βασικά είναι γιορτές χωρίς θρησκευτικό χαρακτήρα, αλλά οι ποιητές-μουσικοί συνοδεύουν με τα τραγούδιά τους όλες τις σημαντικές στιγμές του ορθόδοξου ημερολογίου. Δεν υπάρχει θρησκευτική γιορτή χωρίς γλέντι μετά. Αλλά τα γλέντια είναι παράλληλα και ένα τελετουργικό. Πρόκειται για μια σημαντική περίοδο για το χωριό όπου ό,τι ζούμε ατομικά ή συλλογικά γίνεται μέρος μιας κοινής αφήγησης. Πρόσφατες χαρές και πόνοι εγγράφονται σε μια πιο μακρά ιστορία, σε μια νέα διάσταση, αυτή της μνήμης.

Α.Β.: Συναντήσατε, κατά τη διάρκεια της έρευνάς σας, αντίστοιχες ποιητικές φόρμες στη Γαλλία;

Μ.Ν.: Ναι, υπάρχουν παρόμοιες ποιητικές φόρμες αυτοσχεδιασμού που τραγουδιούνται, για παράδειγμα στη χώρα των Βάσκων στη Γαλλία.

Α.Β.: Ας επιστρέψουμε στην Κάρπαθο. Κατά τη διάρκεια του γλεντιού πώς πραγματοποιείται ο αυτοσχέδιος λόγος;

Μ.Ν.: Με πολύ απλό τρόπο, πάνω σε γνωστές μελωδίες. Ο καθένας μπορεί να συμμετάσχει σ’ αυτήν την τραγουδιστή συζήτηση που γίνεται, αρκεί να σέβεται τους κώδικες. Τραγουδούν για πολύ ώρα με τη συνοδεία της λύρας και του λαούτου, και περνούν σε άλλο θέμα όταν θεωρούν ότι έχουν εξαντλήσει όσα μπορούσαν να ειπωθούν. Οι μουσικοί γνωρίζονται τέλεια και χρειάζεται αυτή η συνεννόηση, αυτή η αρμονία μεταξύ τους για να μπορέσουν να παίξουν και να αυτοσχεδιάσουν. Όπως διευκρίνισα στη σύντομη αυτή παρουσίαση για το Φεστιβάλ, δεν πρόκειται για έναν προφορικό διαξιφισμό αλλά για μια στιγμή κοινωνικοποίησης που δένει τους κατοίκους μεταξύ τους. Λένε ευλογίες, ευχές, άλλοτε κλαίνε. Είναι μια στιγμή συνδιαλλαγής πολύ συναισθηματικά φορτισμένη.

Α.Β. Ευχαριστώ πολύ, Μελανί Νίττη που αφιερώσατε χρόνο για να μας παρουσιάσετε αυτούς τους ποιητές-μουσικούς από την Κάρπαθο. Ελπίζουμε ότι πολλοί Παριζιάνοι θα έρθουν σε αυτήν τη βραδιά «απευθείας από τον Όλυμπο».

Συνέντευξη στην Joëlle Cantin 8/11/2016

Μετάφραση Κατερίνα Σιάνη

Επισκεφθείτε τον ιστότοπο: http://www.festivaldelimaginaire.com/evenements/chants-de-fete-de-karpathos-2/