top of page

Violence éducative ordinaire : un impensé et ses conséquences

 

S'il ne se trouve personne pour contester que la maltraitance[1] vis à vis des enfants est un délit qui doit être réprimé par la loi, très nombreux en revanche sont ceux qui restent persuadés du bien-fondé des châtiments corporels « éducatifs », de la gifle à la fessée donnée pour « calmer le jeu ».

En France, la loi interdit la violence conjugale mais tolère de fait la violence envers les enfants.

En clair, ce qu'il nous semble juste d'interdire entre adultes demeure, s'agissant des enfants, une question d'ordre privé qui relèverait d'un choix familial.

Pourquoi cette banalisation de la violence éducative ? Probablement parce que nous l'avons tous connue à des degrés divers dans notre enfance et qu'au fond nous l'avons intégrée très tôt comme légitime. De ce fait, la plupart du temps, nous ne la percevons pas comme une violence, avec tout l'impact négatif qu'entraîne un acte agressif, mais au contraire comme quelque chose qui nous a construits. Les gifles, les coups, mais aussi les mots durs, l'absence de considération, les menaces, les cris, les punitions, tout ce qui relève au fond d'une violence ordinaire, tout cela nous aurait préparés au monde tel qu'il est, un monde qui serait par essence dur et compétitif ?

A moins que justement, ce ne soit l'inverse. Et que l'éducation ne soit aux racines de cette violence.

 

Nous avons rencontré Olivier Maurel, professeur de lettres et fondateur, en 2005, de OVEO[2] l'Observatoire de la violence éducative ordinaire.

 

 

A.B. : C'est en vous interrogeant sur les causes de la violence, et notamment celle des guerres, que vous en êtes venu à considérer la violence éducative ordinaire comme un facteur déterminant dans le niveau de violence des sociétés. Est-ce que vous pouvez nous en dire plus sur ce point ?

 

Oui, ayant connu de très près la guerre dans mon enfance sous la forme de multiples bombardements, de combats dans la propriété même où nous habitions et de la déportation d'une de mes sœurs, je me suis toujours interrogé sur les raisons de cette forme de violence. Les explications qu'on m'en donnait (péché originel, animalité féroce de l'humanité, pulsions freudiennes) ne m'ont pas paru longtemps satisfaisantes. Plusieurs lectures (Stanley Milgram, Soljenitsyne, René Girard) m'ont amené à penser que la violence naissait bien davantage entre nous qu'en nous, c'est-à-dire dans des modes de relations générateurs de violence comme la soumission à l'autorité, l'acquisition d'idéologies et de croyances ou encore le mimétisme. Et grâce aux livres d'Alice Miller, j'ai acquis la conviction que ces trois formes de relations génératrices de violence prenaient leur origine dans les traumatismes et la violence subis par les enfants dès leur plus jeune âge pendant toutes les années où leur cerveau se forme. Un enfant qui subit la violence apprend à se soumettre à la violence et aux autorités violentes ou à y soumettre les autres. Il apprend que pour une idée, le Bien (« Je te frappe pour ton bien ») on peut faire violence à un être humain et, pire, à un être humain plus faible que soi. Et enfin, ayant appris à obéir moins à sa conscience qu'à des stimulations extérieures (coups ou récompenses), il manque d'autonomie personnelle et devient très vulnérable à tous les entraînements mimétiques (paniques, entraînements collectifs meurtriers, lynchages...)

 

A.Β. : Si j'ai bien compris, vous ne pensez pas que notre « cerveau primitif » ou nos « pulsions » font de nous des êtres voués à l'agressivité, une agressivité qu'il conviendrait de refréner par l'éducation et par la répression de ces pulsions ?

 

Nous sommes des animaux sociaux depuis des millions d'années, bien avant même l'apparition de l'homo sapiens il y a 200 000 ans. Si nous avions vraiment, comme le pensait Freud, un besoin de violence meurtrière comparable à la faim, à la soif ou à la sexualité, il y a beau temps que l'humanité aurait disparu par autodestruction. L'agressivité défensive que nous partageons avec les autres grands primates n'est que très rarement génératrice de meurtre et dépend essentiellement de l'organisation de la société. La société matriarcale des bonobos par exemple est beaucoup moins violente que la société des chimpanzés.

Et ce que l'on découvre de plus en plus aujourd'hui en étudiant le développement du cerveau et du comportement des enfants, c'est que les enfants, simplement parce que nous sommes des animaux sociaux dont le cerveau a été programmé à la vie sociale pendant des millions d'années, naissent avec d'extraordinaires capacités relationnelles innées : l'attachement, base de l'affection et de l'amour, l'imitation, source de tous les apprentissages, l'empathie, source de la compassion et de l'  « humanité » au sens le plus fort du terme (quand on dit de quelqu'un qu'il est « humain »), l'altruisme (les bébés ont une tendance spontanée à consoler et à aider un autre bébé ou un adulte), le sens de la justice et même la capacité très utile de réfléchir avant d'obéir et même de refuser d'obéir si l'ordre qu'on leur donne est stupide.

On n'a donc pas à réprimer les supposées pulsions des enfants, on doit au contraire accompagner, par l'exemple que nous leur donnons, leurs capacités relationnelles innées.

 

 

A.B. : Dans la courte présentation que j'ai faite plus haut de l'OVEO, j'ai mentionné les gifles, les fessées et les punitions. Mais quand je parle autour de moi de violence éducative, on me demande souvent « à partir de quel moment y a t-il violence éducative ? ». Qu'est ce que vous répondriez à cette question ? Et quels effets a cette violence sur le cerveau d'un enfant et sur son comportement?

 

Les parents, et particulièrement la mère surtout pendant les premiers mois, sont le pôle de sécurité des enfants. Quand les enfants subissent une agression, ils appellent instinctivement leurs parents en pleurant ou courent se réfugier auprès d'eux. Mais quand l'agression vient précisément de ce pôle de sécurité que sont ou doivent être les parents, l'enfant éprouve une angoisse d'abandon équivalente à une angoisse de mort. J'ai vu de mes yeux un nourrisson auquel sa mère avait donné une très légère tape parce qu'il lui avait mordu le sein refuser de téter pendant trois jours. Il se laissait mourir plutôt que de renouveler cette expérience : une « petite tape » pour nous adultes, un séisme pour l'enfant.

La violence, si faible soit-elle, agit sur la santé physique des enfants par le biais du stress. Quand l'enfant ne peut ni fuir ni se défendre, les hormones du stress deviennent toxiques et attaquent l'organisme, notamment l'estomac qu'elles ulcèrent et les neurones des parties du cerveau liées à la mémoire. De plus, dans les situations de stress, l'organisme désactive les fonctions qui ne sont pas immédiatement utiles, dont notamment le système immunitaire. Si le stress est trop fréquent, ce système perd de son efficacité à force d'être désactivé et réactivé. Et si le stress devient chronique, on sait, depuis 2013, que les cellules immunitaires restent en permanence en position d'attaquer les agents infectieux même lorsqu'il n'y en a pas, ce qui produit une inflammation chronique, porte ouverte à toutes les maladies, y compris au cancer.

La violence éducative agit aussi sur la santé mentale des enfants par le biais de l'humiliation qu'elle produit. L'enfant puni et battu s'accuse : « Je suis mauvais, je suis nul, je suis méchant... » Il perd l'estime de soi et la confiance en soi. C'est la porte ouverte à la dépression et à toutes les formes d'auto-agressions : alcoolisme, toxicomanie, scarifications, tendances suicidaires.

Sur le comportement des enfants, la violence éducative, en plus des effets mentionnés dans ma réponse à la première question, provoque une assimilation entre les deux notions de conflit et de violence. Quand, dans les petits conflits de la vie quotidienne (refus de l'enfant de manger, de s'habiller, d'aller se coucher...) on habitue l'enfant à la réaction violente d'une claque ou d'une fessée, on fait acquérir à son système nerveux le réflexe de régler tous les conflits par des violences. La tension du conflit génère instantanément un réflexe violent. Cette impulsivité peut avoir dans la vie future de l'adolescent et de l'adulte les pires conséquences. Alors que le rôle des parents devrait être d'apprendre aux enfants à régler les conflits par l'écoute de l'autre, le dialogue, la réflexion en commun : « On n'est pas d'accord. Comment pourrait-on régler ce problème de manière qu'autant que possible chacun soit satisfait ? »

 

A.B. : Où en est la France aujourd'hui, sur cette question de la violence éducative ordinaire, par rapport au reste de l'Europe ? Au niveau de la loi mais aussi au niveau de l'opinion.

 

Au niveau de la loi, il y a actuellement un débat sur l'adoption d'un article qui pourrait être un pas important dans le sens de l'interdiction. Mais pour le moment, il n'existe pas encore d'interdiction claire des punitions corporelles et des humiliations infligées aux enfants.

Au niveau de l'opinion, les sondages montrent que l'opinion favorable aux punitions corporelles perd du terrain de dix ans en dix ans. Et même si chaque fait divers concernant la violence éducative provoque immédiatement des débats enflammés, les médias ont moins tendance qu'autrefois à tourner en dérision les partisans de l'interdiction de toute forme de punition corporelle.

 

A.B. : On peut encore lire régulièrement des articles très critiques sur le modèle suédois, qui interdit et réprime les châtiments corporels dans l'éducation. Pourtant, il semble qu'en Suède justement, cette loi qui s'est d'abord heurtée à l'hostilité de l'opinion est aujourd'hui approuvée par plus de 80 % de la population. N'est-ce pas étrange que cet exemple, plutôt positif, soit régulièrement agité chez nous comme un épouvantail ?

 

Oui, cette présentation de la Suède comme un épouvantail est due, je crois, à l'espèce de panique que beaucoup de gens éprouvent à l'idée que l'éducation qu'ils ont eux-mêmes reçue puisse être remise en question. Parce que derrière ce mode d'éducation il y a l'attachement viscéral qui lie l'enfant à ses parents et la conviction, acquise sous les gifles et les fessées, que nous étions mauvais et que c'était vraiment pour notre bien qu'on nous frappait. Quand on a acquis la conviction qu'on méritait et que tous les enfants méritent la fessée à cause de leur mauvaise nature, on imagine que ne pas réprimer les enfants par la violence va produire des cohortes d'enfants-rois pleins d'une volonté de toute-puissance et qui vont engendrer le chaos.

 

A.B. : Vous faites souvent observer qu'on a écrit beaucoup de choses sur la violence, mais que l'on parle très peu de la violence éducative. Cette violence est pourtant présente depuis des siècles et nous ne la voyons pas. Pourquoi, selon vous, une telle cécité ? Est-ce que cela tient aux raisons que j'invoquais plus haut ? Elle nous apparaît à ce point légitime qu'on ne la voit pas ou qu'on ne l'identifie pas comme de la violence ? Qui aime bien châtie bien ?

 

Oui, je crois que la violence subie dans l'enfance « pour notre bien » produit des effets très profonds et très durables. J'ai été stupéfait de voir que la quasi-totalité des spécialistes des sciences humaines (psychologues, psychanalystes, sociologues, historiens, philosophes...) qui consacrent des ouvrages entiers à la violence humaine en général, traitent de toutes les sortes de violences mais « oublient » d'évoquer la violence éducative sur les enfants alors qu'elle est très fréquente partout, qu'elle a encore dans la majorité des pays l'intensité extrême qu'elle avait encore en France au XIXe siècle (bastonnades, coups de fouet ou de ceinture, coups de poing...). La raison de cet « oubli », c'est, je crois, qu'ils ont subi eux-mêmes cette violence, qu'elle les a persuadés qu'elle était justifiée par leur mauvaise nature et donc qu'elle n'était en rien assimilable aux mauvaises violences dont traitent leurs ouvrages. Résultat : ils omettent de parler de la violence qui est probablement à l'origine de toutes les autres.

 

A.B. : Au fond, est-ce que la sensibilisation des enfants à leur propre violence, action qui est fréquemment menée dans les écoles ou en tout cas qui l'a été, ne fait pas les choses à l'envers ? C'est à dire que d'une certaine façon, ces actions accréditent l'idée que les enfants sont porteurs de violence, alors que cette violence, celle qu'ils manifestent autant que celle qui les fascine dans les jeux vidéo ou dans les films, n'est jamais que le reflet de celle de la société ou plus directement de celle dont ils sont eux-mêmes victimes dans leur propre environnement ? Est-ce que l'on n'obtiendrait pas de meilleurs résultats en sensibilisant d'abord et surtout fortement les parents et les éducateurs à ces questions ?

 

J'en suis, bien sûr, tout à fait convaincu. Nous devons, en tant qu'adultes, prendre conscience de notre propre violence, violence qui n'était pas innée en nous mais que nous avons acquise au cours de notre enfance. Et pour nous en guérir considérer les enfants avec le regard que portent sur eux certains chercheurs qui étudient le développement de leur cerveau et de leur comportement. Depuis quelques dizaines d'années, ils ne cessent de découvrir de nouvelles capacités relationnelles des enfants, capacités qui, lorsqu'elles sont respectées et accompagnées par leurs parents, font d'eux des adolescents et des adultes à la fois équilibrés et sensibles, capables de construire une société meilleure que celle dans laquelle nous vivons.

 

En vous remerciant !

 

 

Propos recueillis par Joëlle Cantin   23/12/2016

 

Interview d'Olivier Maurel sur YouTube :

https://www.youtube.com/watch?v=bshCxs0nYuU

 

Site de l'OVEO : http://www.oveo.org/

 

 

 

[1] 700 enfants meurent chaque année en France, victimes de maltraitance

 

[2] L'objectif de l'OVEO est d'informer sur la violence éducative ordinaire et ses effets. Avec les autres associations qui œuvrent sur le terrain, l'OVEO travaille à faire inscrire dans la loi française un amendement pour interdire les châtiments corporels dans l'éducation.

Καθημερινή επιμορφωτική βία: κάτι το ανήκουστο και οι συνέπειες του

 

Κανένας δεν αμφισβητεί ότι η κακομεταχείριση[1] των παιδιών είναι παράπτωμα που πρέπει να τιμωρείται από τον νόμο, πολλοί όμως είναι εκείνοι που συνεχίζουν να συμφωνούν με τις σωματικές «επιμορφωτικές» τιμωρίες, μια ξυλιά στον πισινό που δίνεται για να «ηρεμήσουν τα πνεύματα».

Στη Γαλλία, ο νόμος απαγορεύει τη συζυγική βία μα ανέχεται τη βία προς τα παιδιά.

Ουσιαστικά αυτό που θεωρείται σωστό να απαγορευτεί μεταξύ ενηλίκων, παραμένει, ως προς τα παιδιά, ένα θέμα ιδιωτικού δικαίου που εξαρτάται από την οικογενειακή επιλογή.

Γιατί αυτή η εξοικείωση με την επιμορφωτική βία; Ίσως επειδή όλοι τη γνωρίσαμε σε διαφορετική κλίμακα κατά την παιδική μας ηλικία και κατά βάθος την έχουμε καταγράψει από πολύ νωρίς ως κάτι το αποδεκτό. Εξαιτίας αυτού, τις περισσότερες φορές, δεν την αντιλαμβανόμαστε ως βία, με όλον τον αρνητικό αντίκτυπο που επιφέρει μια βίαιη πράξη, αλλά αντίθετα ως κάτι που μας έχει διαμορφώσει. Τα χαστούκια, τα χτυπήματα αλλά ακόμα και οι σκληρές λέξεις, η απουσία ενδιαφέροντος, οι απειλές, οι φωνές, οι τιμωρίες, καθετί που σχετίζεται με τη συνηθισμένη βία, όλα αυτά μας έχουν προετοιμάσει για έναν κόσμο όπως αυτός που ζούμε, έναν κόσμο που είναι εξ ορισμού σκληρός και ανταγωνιστικός;

Εκτός κι αν συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο και η εκπαίδευση βρίσκεται στις ρίζες αυτής της βίας.

 

Συναντήσαμε τον Ολιβιέ Μορέλ, φιλόλογο και ιδρυτή, το 2005, του OVEO[2], του παρατηρητηρίου της καθημερινής επιμορφωτικής βίας.

 

Α.Β.:  Οι αιτίες της βίας και ιδιαίτερα των πολέμων σας έκαναν να θεωρείτε την καθημερινή επιμορφωτική βία ως καθοριστικό παράγοντα του επιπέδου βίας στις κοινωνίες μας; Μπορείτε να μας μιλήσετε λίγο σχετικά μ’ αυτό;

 

Ναι, έχοντας γνωρίσει από πολύ κοντά τον πόλεμο στην παιδική μου ηλικία υπό τη μορφή πολλαπλών βομβαρδισμών, μαχών ακόμα και μέσα στο οικόπεδο που μέναμε, αλλά και την απέλαση μιας εκ των αδερφών μου, πάντα αναρωτιόμουν σχετικά με τις αιτίες αυτής της μορφής βίας. Οι εξηγήσεις που μου δίνονταν (προπατορικό αμάρτημα, άγρια ζωώδης μορφή της ανθρωπότητας, φροϋδικές ορμές) δεν με ικανοποίησαν για πολύ καιρό. Πολλά βιβλία (Stanley Milgram, Soljenitsyne, René Girard) με οδήγησαν να σκεφτώ ότι η βία γεννιόταν κυρίως ανάμεσά μας παρά μέσα μας, δηλαδή σε μορφές σχέσεων που γεννούν βία, όπως η υποταγή στην εξουσία, η υιοθέτηση ιδεολογιών ή και πεποιθήσεων ακόμα και ο μιμητισμός. Και χάρη στα βιβλία του Άλις Μίλλερ απέκτησα την πεποίθηση ότι αυτές οι τρεις μορφές σχέσεων που γεννούν τη βία, προέρχονταν από τα τραύματα και τη βία που υφίστανται τα παιδιά από πολύ νεαρή ηλικία, τα χρόνια που διαμορφώνεται ο εγκέφαλός τους. Ένα παιδί που υφίσταται βία μαθαίνει να υποτάσσεται στη βία και στις βίαιες εξουσίες ή να υποτάσσει σε αυτές τους άλλους. Μαθαίνει ότι για μια ιδέα, το Καλό («Σε χτυπάω για το καλό σου»), μπορούμε να ασκήσουμε βία σε ένα ανθρώπινο ον και, ακόμα χειρότερα, σε ένα ανθρώπινο ον πιο αδύναμο από εμάς. Και τέλος, έχοντας μάθει να υπακούει λιγότερο στη συνείδησή του από ότι στα εξωτερικά ερεθίσματα (χτυπήματα ή επαίνους), του λείπει η προσωπική αυτονομία και γίνεται πολύ ευάλωτος σε όλες τις μιμητικές συνήθειες (πανικός, ομαδικές συναντήσεις που οδηγούν σε φόνο, λυντσαρίσματα…)

 

Α.Β.: Εάν κατάλαβα καλά, δεν πιστεύετε ότι ο «πρωτογενής μας εγκέφαλος» ή οι «ορμές μας» μας καθιστούν όντα υποταγμένα στην επιθετικότητα, μια επιθετικότητα που θα έπρεπε να τιθασεύσουμε μέσω της εκπαίδευσης και της καταπίεσης αυτών των ορμών;

 

Είμαστε κοινωνικά ζώα εδώ και εκατομμύρια χρόνια, πολύ πριν και από την εμφάνιση του homo sapiens, πριν 200 000 χρόνια. Αν είχαμε, όπως σκεφτόταν ο Φρόυντ, μια βίαιη φονική ανάγκη όμοια με της πείνας, της δίψας ή της σεξουαλικότητας, η ανθρωπότητα θα είχε αυτοκαταστραφεί και εξαφανιστεί πριν πολύ καιρό.  Η αμυντική επιθετικότητα, που μοιραζόμαστε με τα άλλα πρωτεύοντα θηλαστικά πολύ σπάνια γεννά τον φόνο, εξαρτάται απόλυτα από την οργάνωση της κοινωνίας. Για παράδειγμα, η μητριαρχική κοινωνία των μπονόμπο (πυγμαίων χιμπατζήδων) είναι πολύ λιγότερο βίαιη από την κοινωνία των χιμπατζήδων. Και αυτό που ανακαλύπτουμε όλο και περισσότερο σήμερα μελετώντας την ανάπτυξη του εγκεφάλου και της συμπεριφοράς των παιδιών, είναι ότι τα παιδιά, απλά επειδή είμαστε κοινωνικά ζώα που ο εγκέφαλός τους προγραμματίστηκε για την κοινωνική ζωή εδώ και εκατομμύρια χρόνια, γεννιούνται με εξαιρετικές έμφυτες σχεσιακές ικανότητες: το δέσιμο, βάση της στοργής και της αγάπης, τη μίμηση, πηγή κάθε γνώσης, την ενσυναίσθηση, πηγή της συμπόνιας και της «ανθρωπιάς» με την ισχυρότερη έννοια του όρου (όταν λέμε ότι κάποιος είναι «άνθρωπος»), τον αλτρουισμό (τα μωρά έχουν την αυθόρμητη τάση να παρηγορούν και να βοηθούν ένα άλλο μωρό ή έναν ενήλικα), την αίσθηση της δικαιοσύνης, ακόμα και την πολύ χρήσιμη ικανότητα να σκέφτονται πριν υπακούσουν, ακόμα και να αρνούνται να υπακούσουν αν η διαταγή που τους δίνουμε είναι ανόητη. Δεν πρέπει επομένως να καταστείλουμε τις υποτιθέμενες ορμές των παιδιών, αντιθέτως πρέπει να καθοδηγούμε, με το παράδειγμα που τους δίνουμε, τις έμφυτες σχεσιακές τους ικανότητες.

 

Α.Β.: Στη σύντομη παρουσίαση του OVEO που έκανα παραπάνω, ανέφερα τα χαστούκια στον πισινό και τις τιμωρίες. Αλλά όταν μιλώ γύρω μου για επιμορφωτική βία, αναρωτιέμαι συχνά «από ποια στιγμή υπάρχει επιμορφωτική βία;». Τι θα απαντούσατε σ’ αυτήν την ερώτηση; Και τι συνέπειες έχει αυτή η βία στον εγκέφαλο και στη συμπεριφορά του παιδιού;

 

Οι γονείς και ειδικότερα η μητέρα, κυρίως τους πρώτους μήνες, είναι ο πόλος ασφάλειας των παιδιών. Όταν τα παιδιά δέχονται μια επίθεση, φωνάζουν ενστικτωδώς τους γονείς τους κλαίγοντας ή τρέχουν να βρουν καταφύγιο σ’ αυτούς. Όταν όμως η επίθεση προέρχεται ακριβώς από αυτόν τον πόλο ασφάλειας που αποτελούν ή θα έπρεπε να αποτελούν οι γονείς, το παιδί νιώθει ένα άγχος εγκατάλειψης όμοιο με το άγχος του θανάτου. Έχω δει με τα μάτια μου ένα νεογέννητο να αρνείται να θηλάσει για τρεις μέρες αφού η μητέρα του του έδωσε ένα χαστουκάκι επειδή της δάγκωσε το στήθος. Αφηνόταν να πεθάνει παρά να ξανανιώσει αυτήν την εμπειρία: «ένα χαστουκάκι» για εμάς τους ενήλικες, ένας σεισμός για το παιδί. Η βία, όσο απαλή κι αν είναι, δρα στη σωματική υγεία των παιδιών μέσω του στρες. Όταν το παιδί δεν μπορεί ούτε να δραπετεύσει ούτε να υπερασπιστεί τον εαυτό του, οι ορμόνες του στρες γίνονται τοξικές και επιτίθενται στον οργανισμό, ιδιαίτερα στο στομάχι προκαλώντας έλκος και στους νευρώνες σε μέρη του εγκεφάλου που συνδέονται  με τη μνήμη. Επίσης, σε καταστάσεις στρες, ο οργανισμός απενεργοποιεί τις λειτουργίες που δεν είναι άμεσα χρήσιμες, συγκεκριμένα το ανοσοποιητικό σύστημα. Αν το στρες είναι πολύ συχνό, αυτό το σύστημα χάνει την αποτελεσματικότητά του καθώς συνέχεια απενεργοποιείται και ξαναενεργοποιείται. Και αν το στρες γίνεται χρόνιο, ξέρουμε από το 2013, ότι τα κύτταρα του ανοσοποιητικού παραμένουν σε κατάσταση μόνιμης επίθεσης ενάντια στους λοιμώδεις παράγοντες ακόμα κι αν αυτοί δεν υπάρχουν, κάτι που προκαλεί χρόνια λοίμωξη, ανοιχτή πόρτα για κάθε ασθένεια, συμπεριλαμβανομένου του καρκίνου. Η επιμορφωτική βία δρα επίσης στην πνευματική υγεία των παιδιών μέσω του εξευτελισμού που επιφέρει. Το τιμωρημένο και χτυπημένο παιδί κατηγορεί τον εαυτό του: «Είμαι κακός, είμαι ένα τίποτα, είμαι κακός…». Χάνει την αυτοπεποίθηση και την εμπιστοσύνη στον εαυτό του. Είναι η ανοιχτή πόρτα στην κατάθλιψη και σε κάθε είδους επίθεση στον εαυτό τους: αλκοολισμός, τοξικομανία, χαράκωμα, αυτοκτονικές τάσεις. Στη συμπεριφορά των παιδιών, η επιμορφωτική βία, εκτός από τις συνέπειες που ανέφερα στην απάντηση στην πρώτη ερώτηση, προκαλεί εξομοίωση μεταξύ των δυο εννοιών, της διένεξης και της βίας. Όταν στις μικρές καθημερινές διενέξεις (άρνηση του παιδιού να φάει, να ντυθεί, να πάει να ξαπλώσει…) το παιδί συνηθίζει στη βίαιη αντίδραση ενός χαστουκιού ή ενός χτυπήματος στον πισινό, το νευρικό του σύστημα καταγράφει το αντανακλαστικό να τακτοποιεί όλες τους τις διενέξεις με βία. Η ένταση της διένεξης γεννά στιγμιαία ένα βίαιο αντανακλαστικό. Στη μελλοντική ζωή του παιδιού και του ενήλικα, αυτή η παρορμητικότητα μπορεί να έχει τις χείριστες συνέπειες. Ενώ ο ρόλος του γονιού θα έπρεπε να είναι να μαθαίνει στο παιδί να διευθετεί τις διαφορές του με το να ακούει τους άλλους, με τον διάλογο, τη σκέψη από κοινού: «Δεν είμαστε σύμφωνοι. Πώς θα μπορούσαμε να διευθετήσουμε αυτό το πρόβλημα με τέτοιο τρόπο ώστε ο καθένας να είναι ικανοποιημένος;»

 

Α.Β.: Πού βρίσκεται σήμερα η Γαλλία σχετικά με το θέμα της καθημερινής επιμορφωτικής βίας, σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη; Σε επίπεδο νομοθεσίας αλλά και γνώμης.

 

Σε επίπεδο νομοθεσίας, γίνεται συζήτηση αυτήν την περίοδο σχετικά με την υιοθέτηση ενός άρθρου που θα μπορούσε να είναι ένα σημαντικό βήμα προς την απαγόρευση. Αλλά προς το παρόν, δεν υπάρχει ακόμα ξεκάθαρη απαγόρευση των σωματικών τιμωριών και των ταπεινώσεων που επιβάλλονται στα παιδιά.

Σε επίπεδο γνώμης, τα γκάλοπ δείχνουν ότι η γνώμη που κλίνει προς τις σωματικές τιμωρίες χάνει έδαφος κάθε δέκα χρόνια. Ακόμα κι αν κάθε περιστατικό που αφορά την επιμορφωτική βία προκαλεί άμεσα φλογερές συζητήσεις, τα ΜΜΕ τείνουν πολύ λιγότερο από άλλοτε να γελοιοποιούν τους οπαδούς της απαγόρευσης κάθε είδους σωματικής τιμωρίας.

 

Α.Β.: Διαβάζουμε επίσης τακτικά πολύ επικριτικά άρθρα σχετικά με το σουηδικό μοντέλο, που απαγορεύει και καταστέλλει τις σωματικές τιμωρίες στην εκπαίδευση. Ωστόσο, φαίνεται ότι στην Σουηδία, αυτός ο νόμος που αρχικά βρήκε εμπόδιο στην εχθρότητα της κοινής γνώμης σήμερα εγκρίνεται από περισσότερο από το 80% του πληθυσμού. Δεν είναι παράξενο που αυτό το ιδιαίτερα θετικό παράδειγμα επισείεται μπροστά μας ως φόβητρο;

 

Ναι, πιστεύω ότι αυτή η παρουσίαση της Σουηδίας ως φόβητρο οφείλεται στο είδος του πανικού που νιώθουν πολλοί άνθρωποι μπροστά στην ιδέα ότι η εκπαίδευση που έλαβαν οι ίδιοι αμφισβητείται. Γιατί πίσω από αυτό το είδος εκπαίδευσης υπάρχει το ενδόμυχο δέσιμο που ενώνει το παιδί με τους γονείς του και η πεποίθηση, που αποκτήθηκε με τα χαστούκια και τα χτυπήματα στον πισινό, ότι ήμασταν κακοί και πραγματικά μας χτυπούσαν για το καλό μας. Εφόσον έχουμε πειστεί ότι το αξίζαμε και ότι όλα τα παιδιά αξίζουν το χτύπημα στον πισινό εξαιτίας της κακής τους φύσης, φανταζόμαστε ότι το να μην τιμωρήσουμε με τη βία τα παιδιά, θα προκαλέσει ορδές παιδιών-βασιλιάδων που θα έχουν παντοδυναμία και θα γεννήσουν το χάος.

 

Α.Β.: Παρατηρείτε συχνά ότι γράφονται πολλά για τη βία αλλά αναφέρονται πολύ λίγο στην επιμορφωτική βία. Ωστόσο, αυτή η βία είναι παρούσα εδώ και αιώνες αλλά δεν τη βλέπουμε. Γιατί, κατά τη γνώμη σας, μια τέτοια τύφλωση; Έχει σχέση με τους λόγους που προανέφερα; Μας φαίνεται σε τέτοιο βαθμό λογική που δεν τη βλέπουμε ή δεν την αναγνωρίζουμε ως βία; Όποιος αγαπά πολύ τιμωρεί πολύ;

 

Ναι, πιστεύω ότι η βία που ζούμε στην παιδική μας ηλικία «για το καλό μας» δημιουργεί πολύ βαθιές και διαρκείς συνέπειες. Έχω εντυπωσιαστεί από το γεγονός ότι σχεδόν όλοι οι ειδικοί των ανθρωπιστικών επιστημών (ψυχολόγοι, ψυχαναλυτές, κοινωνιολόγοι, ιστορικοί, φιλόσοφοι…) που αφιερώνουν ολόκληρα βιβλία στην ανθρώπινη βία γενικά, μιλούν για όλα τα είδη βίας αλλά «ξεχνούν» να αναφέρουν την επιμορφωτική βία που ασκείται στα παιδιά ενώ είναι πολύ συχνή παντού, και στα περισσότερα κράτη έχει την ίδια ένταση που είχε στη Γαλλία του 19ου αιώνα (ραβδισμός, χτυπήματα με μαστίγιο ή με τη ζώνη, γροθιές…). Ο λόγος αυτής της «λήθης» είναι, πιστεύω, ότι και οι ίδιοι βίωσαν αυτήν τη βία και έχουν πειστεί ότι είναι δικαιολογημένη εξαιτίας της κακής τους φύσης, δεν έχει επομένως σχέση με τις κακές βίες για τις οποίες μιλούν στα βιβλία τους.

Αποτέλεσμα: αποφεύγουν να αναφερθούν στη βία που ίσως γεννά όλες τις άλλες.

 

Α.Β.: Στην πραγματικότητα, η ευαισθητοποίηση των παιδιών σχετικά με τη δική τους βία, πράξη που διεξάγεται ή τουλάχιστον διεξαγόταν στα σχολεία, δεν αντιστρέφει τα πράγματα; Δηλαδή, με κάποιο τρόπο αυτές οι πράξεις καθιστούν αξιόπιστη την ιδέα ότι τα παιδιά είναι φορείς βίας, ενώ αυτή η βία, αυτή που εκδηλώνουν αλλά και αυτή που τα συναρπάζει στα βιντεοπαιχνίδια και στις ταινίες, δεν είναι παρά η αντανάκλαση της βίας της κοινωνίας ή της βίας που έζησαν στο περιβάλλον τους; Δεν θα είχαμε καλύτερα αποτελέσματα, αν ευαισθητοποιούσαμε πρώτιστα και κυρίως έντονα τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς σχετικά με αυτά τα θέματα;

 

Εγώ είμαι, φυσικά, εντελώς πεπεισμένος. Οφείλουμε ως ενήλικες να αντιληφθούμε τη δική μας βία, βία που δεν ήταν έμφυτη σε μας αλλά την αποκτήσαμε κατά την παιδική μας ηλικία. Και για να θεραπευτούμε από αυτήν, οφείλουμε να κοιτάξουμε τα παιδιά με το βλέμμα που τα κοιτούν ορισμένοι ερευνητές που μελετούν την ανάπτυξη του εγκεφάλου και της συμπεριφοράς τους. Εδώ και δεκάδες χρόνια, δεν σταματούν να ανακαλύπτουν νέες σχεσιακές ικανότητες των παιδιών, ικανότητες που όταν τις σεβαστούν και τις αναπτύξουν οι γονείς τους, δημιουργούν εφήβους και ενήλικες τόσο ισορροπημένους όσο και ευαίσθητους, ικανούς να δημιουργήσουν μια καλύτερη κοινωνία από αυτήν που ζούμε.

 

Σας ευχαριστώ!

 

 

Συνέντευξη στην Joëlle Cantin   23/12/2016

Μετάφραση Κατερίνα Σιάνη

 

Συνέντευξη του Olivier Maurel στο YouTube: 

https://www.youtube.com/watch?v=bshCxs0nYuU

 

Ιστότοπος του OVEO : http://www.oveo.org/

 

[1] 700 παιδιά πεθαίνουν κάθε χρόνο στη Γαλλία, θύματα κακομεταχείρισης

 

[2] Ο στόχος του OVEO είναι να ενημερώνει σχετικά με την καθημερινή επιμορφωτική βία και τα αποτελέσματά της. Ο OVEO δουλεύει μα τους άλλους συλλόγους  που δραστηριοποιούνται στον τομέα  με σκοπό να καταγραφεί στον γαλλικό νόμο μια τροπολογία που θα απαγορεύει τις σωματικές τιμωρίες στην διαπαιδαγώγηση.

Un magazine franco-grec / Ένα γαλλοελληνικό περιοδικό

Clique, lis, écoute / Κλίκαρε, διάβασε, άκουσε

bottom of page