Ο κοσμικός χαρακτήρας του σχολείου
Με μία χάρτα σχετικά με τον κοσμικό χαρακτήρα του σχολείου ξεκίνησαν φέτος τα σχολεία, πρόκειται για ένα έγγραφο που προέρχεται από το υπουργείο Παιδείας και αναρτάται στα σχολικά ιδρύματα, ιδιαίτερα στα γυμνάσια και στα λύκεια.
Μία ακόμη εγκύκλιος που φαίνεται ότι θα ξεχαστεί; Για κάποιον που δε γνωρίζει καλά το γαλλικό περιβάλλον ίσως φαίνεται μία χειρονομία αρκετά ανώδυνη, στην πραγματικότητα όμως παραπέμπει σε μία σειρά εννοιών που θα ήταν καλό να θυμηθούμε.
Αρχικά η χάρτα είναι μία έμμεση δήλωση ότι ο κοσμικός χαρακτήρας της κοινωνίας θα μπορούσε να απειλείται ακόμα και μέσα στο σχολείο. Υπάρχει όμως από το 2004 ένας νόμος που απαγορεύει τα θρησκευτικά σύμβολα στο σχολείο, θα λέγαμε αποτελεί ένα μανιφέστο της κοσμικής εξουσίας.
Σχετικά με το νόμο του 2004
Το κείμενο του νόμου μιλάει για θρησκευτικά σύμβολα, ξέρουμε ωστόσο πολύ καλά ποια σύμβολα στοχοποιούνταν το 2004 καθώς αποτέλεσαν την αρχή για μία εθνική διαμάχη, η οποία αφορά την μαντίλα των νεαρών μουσουλμάνων. Η γενίκευση της απαγόρευσης για όλα τα θρησκευτικά σύμβολα φαίνεται να προσπαθεί να καλύψει μία πολύ συγκεκριμένη αλήθεια. Το 2004 τίθεται στη Γαλλία το ερώτημα αν μπορούμε να δεχτούμε νεαρές κοπέλες με μαντίλα σε ένα δημοκρατικό σχολείο; Σε αυτό ακριβώς έγκειται και η διαμάχη που ξεκίνησε από κάποιους καθηγητές. Κατά τη γνώμη τους, οι νεαρές μαθήτριες με τη μαντίλα ήταν προκλητικές, πιο συγκεκριμένα ήταν μία φονταμενταλιστική πρόκληση. Σύμφωνα με τα λεγόμενα κάποιων, αυτές οι νεαρές ελέγχονταν από τις οικογένειές τους και αποτελούσαν μία πιο ευρεία προσπάθεια αποσταθεροποίησης του κοσμικού χαρακτήρα της κοινωνίας. Μεγάλες μορφές του φεμινισμού όπως η Elisabeth Badinter υποστήριξαν αυτήν τη θέση, θεωρώντας ότι το να φοράς μαντίλα είναι μία εκδήλωση υποταγής της γυναίκας, κάτι που είναι επομένως ενάντια στην αρχή της ισότητας των φύλων.
Οι συνέπειες του νόμου 2004
Μία μικρή μειοψηφία προσπάθησε να τονίσει ότι εάν είναι οι οικογένειες που επιβάλλουν τη μαντίλα στα νεαρά κορίτσια, τότε ο αποκλεισμός από το σχολείο φαντάζει ακόμα πιο απάνθρωπος, καθώς τους αποκλείει κάθε ευκαιρία να σπουδάσουν και να μπορέσουν να απελευθερωθούν από το οικογενειακό περιβάλλον. Ο Pierre Tévanian, καθηγητής φιλοσοφίας, αναρωτήθηκε ποιο είναι το νόημα ενός νόμου που τιμωρεί τα θύματα;
Βεβιασμένη χειραφέτηση;
Για άλλες φεμινίστριες, η θέληση να απαγορευτεί στις νεαρές μουσουλμάνες η μαντίλα επιβάλλοντας τους έτσι έναν κώδικα αντίθετο με τις αξίες τους δεν είχε καν νόημα, από τη στιγμή που χειραφέτηση σημαίνει να μπορείς να καθορίσεις μόνος σου το πλαίσιο της ελευθερίας σου και να σου αναγνωρίζεται το δικαίωμα να κάνεις τις δικές σου επιλογές. Όσοι ήταν αντίθετοι με το νόμο του 2004 τόνιζαν επίσης ότι οι βουλευτές και οι διανοούμενοι που υπεραμύνονταν της κατάργησης της μαντίλας ως υπέρμαχοι της χειραφέτησης, δε σοκάρονταν ποτέ από την προβολή της γυναίκας στη διαφήμιση ούτε από την απουσία ισότητας στον επαγγελματικό τομέα καθώς και στους μισθούς. Και κανένας δεν έπαιρνε θέση ώστε να θυμίσει ότι οι γυναίκες είναι τα πρώτα θύματα της κρίσης και το πιο ευάλωτο κομμάτι του πληθυσμού.
Ένας νόμος που στιγματίζει;
Στη γαλλική κοινωνία ένας πολύ μεγάλος αριθμός γάλλων μουσουλμάνων ένιωσαν πληγωμένοι και στιγματισμένοι από το νόμο του 2004, ενώ παράλληλα ένα ακροδεξιό κόμμα με έντονη παρουσία και ιδιαίτερα καλά εκλογικά ποσοστά, μεταξύ 18 και 20% σχεδόν σε κάθε εκλογή εδώ και 15 χρόνια, «εμπορεύεται» τη ξενοφοβία και ένα κομμάτι του Τύπου αναρωτιέται ανοιχτά σχετικά με το κατά πόσο συμβατό είναι το Ισλάμ με τη Δημοκρατία.
Και σήμερα μία νέα χάρτα;
Εφόσον ψηφίστηκε ο νόμος του 2004 ποιο το νόημα της επαναδιατύπωσης των αρχών του; Το πρόβλημα δε λύθηκε και μάλιστα προς την κατεύθυνση που ήθελαν οι νομοθέτες; Μήπως ο νόμος δεν επέφερε τα επιθυμητά αποτελέσματα και πρέπει να συνεχίσουμε κατά αυτόν τον τρόπο; Ή μήπως θα μιλάμε για τον κοσμικό χαρακτήρα της κοινωνίας όταν θα μας είναι πολιτικά χρήσιμο; Για παράδειγμα, στην περίπτωση μιας ακόμη επιστροφής στα σχολεία χωρίς χρήματα και ιδιαίτερη προοπτική;
Η χάρτα επαναδιατυπώνει, με τρόπο που φαίνεται καλοπροαίρετος και ανοιχτός, τις βασικές αρχές που διέπουν το γαλλικό σύστημα διαχωρισμού Εκκλησίας και Κράτους όπως αποφασίστηκε με το νόμο του 1905, αποδέχεται τη διαφορετικότητα και είναι πιστή στην αρχή του κοσμικού κράτους , και όμως από πολλές πλευρές μοιάζει το αντίθετο αυτής της αρχής.
1905: διαχωρισμός Εκκλησίας-Κράτους
Ο νόμος του 1905 εξασφάλιζε την ελευθερία απόψεων και θρησκευτικών πεποιθήσεων. Εδραίωνε παράλληλα την ελευθερία των θρησκευμάτων αλλά και την ουδετερότητα του Κράτους ως προς αυτά. Το 2013 μιλάμε φυσικά για ανοχή αλλά ζητάμε να εξαφανιστούν κάποια θρησκευτικά σύμβολα και ξαναστέλνουμε τη θρησκεία στην ιδιωτική σφαίρα, αποζητώντας όλο και περισσότερο να είναι αόρατη σε δημόσιο χώρο. Δεν είναι η ουδετερότητα του Κράτους που αποζητούμε αλλά η ουδετερότητα του ατόμου.
2013: ανοχή ή ρατσισμός;
Για ποια ανοχή μιλάμε αν οι απόψεις και οι θρησκευτικές πεποιθήσεις δεν μπορούν πια να εκφράζονται δημοσίως; Μία ανοχή που περιορίζει την ελευθερία άποψης στην ιδιωτική σφαίρα, ακριβώς εκεί που δε χρειάζεται να την υπερασπιστούμε, (εφόσον στον ιδιωτικό μας χώρο κάνουμε ό,τι μας αρέσει). Δεν πρέπει να υπερασπιστούμε την ελευθερία και τη διαφορετικότητα κυρίως δημοσίως;
Κλείνοντας διαπιστώνουμε ότι αυτή η κατάργηση των θρησκευτικών συμβόλων ανταποκρίνεται σε συγκεκριμένες συμπεριφορές ενός κυρίαρχου κοινωνικού συνόλου που έχει αποβάλλει από την καθημερινότητά του τα παραδοσιακά θρησκευτικά σύμβολα. Μιλάμε για τους λευκούς, φημισμένους γάλλους, καθολικούς ή άθεους. Αυτούς, σχεδόν, δεν τους αγγίζει ο νόμος. Και από την άλλη, υπάρχει διάκριση απέναντι σε μία συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα, στους μουσουλμάνους, και κυρίως με καταγωγή από το Μαγκρέμπ, από τους οποίους ζητάμε να προσαρμοστούν σε μία τόσο καθορισμένη νόρμα.
Όπως κάθε φορά που γίνεται λόγος για τον κοσμικό χαρακτήρα του Κράτους, αν οι όροι που χρησιμοποιεί το υπουργείο είναι τόσο κενοί ώστε να μην παρεξηγηθούν, τα ερωτήματα που εγείρονται είναι πιο καυστικά.
Μετάφραση Σιάνη Κατερίνα 6/1/2014
Διαβάστε σχετικά:
http://www.islamophobie.net/articles/2013/10/16/islam-couverture-magazine-express
Quelle laïcité ?
La rentrée 2013 a commencé avec une charte de la laïcité, un document émanant du ministère de l’Education et destiné à être affiché dans les établissements scolaires, collèges et lycées tout particulièrement.
Une circulaire de plus qui ne demande qu’à être oubliée? Le geste qui peut paraître assez anodin à qui ne connaît pas bien le contexte français, engage pourtant toute une série de significations sur lesquelles il n’est pas inutile de revenir.
La charte est d’abord une affirmation implicite que la laïcité serait menacée au sein même de l’école.
Pourtant, il existe déjà depuis 2004 une loi qui interdit « les signes religieux à l’école » et se veut un manifeste de la laïcité.
Retour sur la loi de 2004
Le texte de la loi parle de « signes religieux ». Cependant, on sait fort bien quels signes religieux en particulier étaient visés en 2004 puisqu’ils constituèrent le point de départ d’une polémique nationale. Il s’agissait du voile des jeunes musulmanes. La généralisation de l’interdiction « à tous les signes religieux » semble le masque d’une réalité plus circonstanciée.
La question, en 2004, était la suivante : pouvait-on accepter des jeunes filles voilées dans l’école de la République ? Là était le débat, porté par certains enseignants qui voyaient dans ces jeunes élèves voilées une provocation, un défi intégriste. Ces jeunes filles, aux dires de certains, étaient instrumentalisées par leurs familles et relevaient d’une tentative plus large de déstabiliser la laïcité.
Ils furent soutenus en cela par de grandes figures du féminisme, comme Elisabeth Badinter, pour lesquelles le port du voile était une manifestation de la soumission de la femme et par conséquent incompatible avec le principe d’égalité des sexes.
Les conséquences de la loi 2004
Un point de vue beaucoup plus minoritaire a tenté alors de faire valoir que si le voile des jeunes filles leur était imposé par leurs familles, l’exclusion de l’école paraissait doublement cruelle puisqu’elle leur ôtait toute chance de faire des études et de pouvoir justement s’émanciper d’un milieu familial.
Quel est le sens d’une loi qui punit les victimes ? faisait remarquer Pierre Tévanian, professeur de philosophie.
Emanciper par force ?
Pour d’autres féministes, la volonté d’interdire aux femmes musulmanes le port du foulard, en imposant un code normatif éventuellement en désaccord avec leurs propres valeurs, n’avait guère de sens du point de vue même de l’émancipation. L’émancipation suppose justement que le sujet émancipé puisse définir lui-même les contenus de sa liberté et qu’on lui reconnaisse le droit de faire ses propres choix.
Les opposants à la loi de 2004 ont également fait valoir que les députés et intellectuels, qui dans le débat, bataillaient contre le voile tout en se faisant les chantres de l’émancipation, n’étaient jamais choqués par ailleurs par les représentations de la femme dans la publicité ou l’absence, encore aujourd’hui, d’égalité professionnelle et de salaire. Qu’aucun ne montait au créneau en temps ordinaire pour rappeler que les femmes sont les premières victimes de la crise, les premières précarisées.
Une loi stigmatisante ?
Dans le contexte français, avec un parti d’extrême-droite très présent, qui réalise de très bons scores électoraux (entre 18 et 20 % à presque chaque élection depuis une quinzaine d’années) en faisant commerce de xénophobie, et tandis qu’une partie de la presse s’interroge ouvertement sur la compatibilité de l’islam avec la République, un très grand nombre de musulmans de France se sont sentis blessés et stigmatisés par la loi de 2004.
Et aujourd’hui, une nouvelle charte ?
La loi de 2004 ayant été votée, quel est donc le sens de la réaffirmation de ces principes ? La question n’a-t-elle pas alors été résolue et dans le sens qu’avaient voulu les législateurs ?
Est-ce à dire que cette loi n’a pas donné les résultats escomptés, et alors, faut-il poursuivre dans ce sens ?
Ou bien, reparle-t-on de la laïcité à chaque fois que cela paraît opportun politiquement ? Dans le cas d’une énième rentrée scolaire, par exemple, sans argent et sans grande perspective ?
La charte réaffirme d’une façon qui se veut bienveillante, ouverte, les grands principes qui régissent le système français de séparation des Eglises et de l’Etat, telle qu’elle a été décidée par la loi de 1905. Elle se veut tolérante et fidèle au principe de laïcité. Et pourtant, par bien des côtés, elle semble l’opposé de ce principe.
1905 : la séparation des Eglises et de l’Etat
La loi de 1905 garantissait la liberté des opinions et des convictions religieuses. En même temps qu’elle affirmait la neutralité de l’Etat à l’égard de celles-ci, elle réaffirmait la liberté des cultes.
En 2013, on parle de tolérance, certes, mais on demande l’effacement de certains signes religieux et on renvoie la religion à la sphère privée, cherchant de plus en plus son invisibilité dans l’espace public. Ce n’est plus la neutralité de l’Etat que l’on cherche, mais la neutralité de l’individu.
2013 : tolérance ou intolérance ?
De quelle tolérance s’agit-il alors, si les opinions et les convictions religieuses n’ont plus le droit de s’affirmer en public ? Une tolérance qui assigne la liberté d’opinion à la sphère privée, là où justement, elle n’a pas besoin d’être défendue ? (puisque dans l’espace privé, chacun fait de toute façon ce qu’il veut). N’est-ce pas plutôt dans l’espace public qu’il faut défendre la liberté et la diversité ?
Enfin, on peut remarquer que cet effacement des signes religieux correspond finalement aux comportements sécularisés d’un groupe social dominant : les blancs, réputés français de longue date, catholiques ou athées. Ceux-là ne sont guère affectés par la loi. Et c’est donc à un groupe social largement discriminé, aux musulmans, principalement d’origine maghrébine, que l’on demande de se conformer à une norme ainsi fixée.
Comme à chaque fois qu’il s’agit de laïcité, si les termes ministériels semblent creux à force d’être prudents, les questions soulevées sont autrement acérées.
Écrit par Joëlle Cantin 6/1/2014
Consultez le lien :
http://www.islamophobie.net/articles/2013/10/16/islam-couverture-magazine-express
Un magazine franco-grec / Ένα γαλλοελληνικό περιοδικό
Clique, lis, écoute / Κλίκαρε, διάβασε, άκουσε
