Le droit à la paresse, actualité bilingue

« Le Droit à la paresse ». 1880.

Paul Lafargue

En France, la semaine dernière, on a pu voir les images de deux dirigeants d’Air France, malmenés par des salariés au point d’en perdre leur chemise et de devoir s’enfuir en courant.

C’est que rien ne va plus au sein de la grande compagnie aérienne qui fut l’un des fleurons de l’industrie française. C’est donc bien sûr aux employés qu’on a demandé des « efforts » : leurs salaires ont été gelés pendant quatre ans et 15000 personnes ont déjà été licenciées. Le samedi avant l’incident, c’est par la presse que les salariés et syndicats ont appris les nouvelles mesures décidées dans les bureaux feutrés de la direction : encore 2900 licenciements à venir.

En Grèce, les mémoranda se multiplient et continuent à déchirer une société qui hésite entre solidarités et repli.

C’est dans ce contexte qu’AB vous propose aujourd’hui de revenir sur le texte de Paul Lafargue « Le droit à la paresse » qui ouvre de multiples possibilités de réflexion.

Né à Cuba, tôt arrivé en France, où il entreprend des études de médecine, le socialiste Paul Lafargue est aussi le gendre d’un certain Karl Marx. Il a épousé sa fille Laura

En 1880, Lafargue est emprisonné à Paris, à Sainte-Pélagie. C’est là qu’il écrira son célèbre pamphlet qui s’élève contre le droit au travail proclamé en 1848 et qui tend à s’imposer comme une nouvelle doxa au sein même du mouvement ouvrier.

« Une étrange folie possède les classes ouvrières des nations où règne la civilisation capitaliste. Cette folie traîne à sa suite des misères individuelles et sociales qui, depuis des siècles, torturent la triste humanité. Cette folie est l'amour du travail, la passion moribonde du travail… ».

Les malheurs du prolétariat en ces premiers temps de l’industrialisation nous sont bien connus. Quel sens a toute cette misère? En réalité, aucun. La production surabondante produit à la fois l’abrutissement d’une société occupée à consommer et les crises qui laissent les travailleurs sans travail et par conséquent, sans rien pour subsister.

Plutôt que de réclamer du travail, écrit Lafargue, que les chômeurs réclament les fruits de leur travail : les ouvrières du textile ont froid ? Qu’elles exigent les étoffes qu’elles ont elle-même tissées.

Le « Droit à la paresse », qui s’indigne et refuse l’orientation productiviste aveugle des sociétés industrielles contredit dès 1880 ce qui va pourtant devenir la grande croyance, partagée même par la gauche, jusqu’à nos jours. Le vingtième siècle en sera l'exemple paroxystique puisque le travail fait l’objet de la même vénération dans les sociétés dites libérales que dans le monde réputé communiste.

La lecture du texte de Lafargue, féroce, vigoureux, est salutaire à plus d'un titre :

Si l'on se place dans une perspective historique, il rappelle que le chômage n’est pas un mal des temps modernes et dont nous sortirons un jour – à condition de travailler toujours plus et à moindre coût, puisque les travailleurs pauvres du 19ème siècle le connaissaient aussi bien que nous. Ce ne sont pas donc pas les protections accordées aux travailleurs et les droits sociaux qui créent le chômage.

Mais il pose également une question tout aussi essentielle qu'il nous faudra bien un jour prendre en compte : le sens de tant de travail.

Ah, le sens ! Le grand oublié, le grand impensé des économies modernes. Notre travail est-il utile ? Faut-il autant produire pour autant de misère ?

C’est donc avec le grand socialiste Paul Lafargue qu’Actualité Bilingue a choisi de vous souhaiter, avec retard, une bonne rentrée à tous !

Écrit par Joëlle Cantin 19/10/2015

«Το Δικαίωμα στην τεμπελιά». 1880.

Πωλ Λαφάργκ (Paul Lafargue)

Την προηγούμενη εβδομάδα, είδαμε στη Γαλλία, την εικόνα δύο διευθυντικών στελεχών της Air France να δέχονται τέτοια επίθεση από τους εργαζόμενους ώστε κατέληξαν με σκισμένα πουκάμισα και αναγκάστηκαν να τραπούν σε φυγή τρέχοντας. Γεγονός που δείχνει την άσχημη οικονομική κατάσταση στο εσωτερικό της μεγάλης αεροπορικής εταιρείας που ανήκει στην αφρόκρεμα της γαλλικής βιομηχανίας. Φυσικά, για μια ακόμη φορά, οι εργαζόμενοι είναι αυτοί από τους οποίους ζητήθηκε να κάνουν τη «θυσία»: πάγωμα μισθών επί τέσσερα χρόνια και 15.000 απολύσεις. Το Σάββατο πριν το περιστατικό, οι εργαζόμενοι και τα συνδικάτα ενημερώθηκαν από τα ΜΜΕ για τα νέα μέτρα που αποφασίστηκαν πίσω από τις κλειστές πόρτες της διεύθυνσης: ακόμη 2.900 απολύσεις στο προσεχές μέλλον.

Στην Ελλάδα τα μνημόνια πληθαίνουν και συνεχίζουν να διχάζουν μία κοινωνία που βρίσκεται μεταξύ αλληλεγγύης και εσωστρέφειας. Σε αυτό το πλαίσιο το Actualité Bilingue προτείνει σήμερα να επανέλθουμε στο κείμενο του Λαφάργκ «Το δικαίωμα στην τεμπελιά», που μας προσφέρει έντονα τη δυνατότητα στοχασμού.

Γεννημένος στην Κούβα, ο Paul Lafargue φτάνει νωρίς στη Γαλλία όπου και πραγματοποιεί τις σπουδές του στην ιατρική. Ο σοσιαλιστής συγγραφέας θα γίνει γαμπρός του Καρλ Μαρξ (Karl Marx), καθώς παντρεύεται την κόρη του Laura. Το 1880 ο Lafargue φυλακίζεται στο Παρίσι στη Saint Pélagie (Αγία Πελαγία). Εκεί θα γράψει το διάσημο λιβελογράφημά του, «Το δικαίωμα στην τεμπελιά» που στρέφεται ενάντια στο δικαίωμα στην εργασία που διακηρύσσεται το 1848 και τείνει να επιβληθεί ως μία νέα ιδεολογία ακόμη και μέσα στο εργατικό κίνημα.

«Μία παράξενη τρέλα διακατέχει τα εργατικά στρώματα των εθνών όπου βασιλεύει ο καπιταλιστικός πολιτισμός. Αυτή η τρέλα σέρνει πίσω της ατομική και κοινωνική μιζέρια, η οποία αιώνες τώρα, βασανίζει τη δύστυχη ανθρωπότητα. Αυτή η τρέλα είναι η αγάπη για την εργασία, το ετοιμοθάνατο πάθος για την εργασία…»

Ο Λαφάργκ καταδικάζει την οργάνωση της κοινωνίας γύρω από το αίτημα των φιλελεύθερων «Δουλέψτε! Κοπιάστε!».

Τα βάσανα του προλεταριάτου τον πρώτο καιρό της βιομηχανοποίησης, μας είναι πολύ γνωστά. Ποιο το νόημα αυτής της δυστυχίας; Στην πραγματικότητα, κανένα. Η υπερβολική παραγωγή παράγει ταυτόχρονα την αποβλάκωση μιας κοινωνίας που ασχολείται μόνο με την κατανάλωση, και τις κρίσεις που αφήνουν τους εργαζόμενους χωρίς εργασία και κατ’ επέκταση χωρίς μέσο επιβίωσης.

Περισσότερο από την ίδια την εργασία, γράφει ο Lafargue, οι άνεργοι πρέπει να απαιτήσουν τους καρπούς της εργασίας: οι εργάτες της υφαντουργίας κρυώνουν; Να απαιτήσουν τα υφάσματα που οι ίδιοι ύφαναν.

Το κείμενο του Λαφάργκ, ο οποίος καταδικάζει και απαρνείται τον τυφλό παραγωγικό προσανατολισμό των βιομηχανιών, έρχεται σε αντιπαράθεση σε αυτό το σημείο με αυτό που θα αποτελέσει τη μεγάλη πεποίθηση της αριστεράς μέχρι και τις μέρες μας. Ο 20ος αιώνας το έδειξε άλλωστε ξεκάθαρα: η εργασία γίνεται το αντικείμενο λατρείας τόσο στις επικαλούμενες φιλελεύθερες κοινωνίες όσο και στον γνωστό κομμουνιστικό κόσμο.

Αυτή είναι και η αρετή του κειμένου του Λαφάργκ: πέραν του ότι μας θυμίζει ότι η ανεργία δεν είναι ένα κακό της σύγχρονης εποχής από το οποίο θα βγούμε μια μέρα -με την προϋπόθεση πάντα ότι θα δουλεύουμε περισσότερο και με το μικρότερο κόστος- αφού οι φτωχοί εργαζόμενοι του 19ου αιώνα τη γνώριζαν τόσο καλά όσο κι εμείς. Θέτει επίσης και το ουσιώδες ερώτημα του νοήματος της τόσης εργασίας. Αχ, το νόημα! Το πλέον λησμονημένο, το αδιανόητο των σύγχρονων οικονομιών. Είναι χρήσιμη η εργασία μας; Πρέπει να υπάρχει τόση παραγωγή για τόση δυστυχία;

Με τον μεγάλο σοσιαλιστή και ουμανιστή, Πωλ Λαφάργκ, το Actualité Bilingue επέλεξε να ευχηθεί σε όλους, με μικρή καθυστέρηση, καλό φθινόπωρο!

Joëlle Cantin 19/10/2015

Μετάφραση Εύα Τζιμούρτα