Serez-vous moderne ou romantique ? Jouez avec l’histoire de Paris !
« Paris 1800 », est un jeu de société unique en son genre, dédié à l’histoire de Paris au dix-neuvième siècle, qui verra le jour à la rentrée prochaine. Septembre pourrait donc bien être une nouvelle date dans l’histoire de la capitale.
Pour jouer, pas besoin d’être un érudit. Les concepteurs nous l’ont promis : il suffira de se laisser guider à travers ce dix-neuvième siècle au cours duquel Paris fait une entrée fracassante dans la modernité, à grands coups de pioches et de pelles.
« Paris tranché à coups de sabre, les veines ouvertes, nourrissant 100 000 terrassiers et maçons ». Emile Zola, « La curée ».
Paris 1800. Depuis l’époque médiévale, la capitale a grandi mais n’a pas fondamentalement changé. Elle abonde, dit-on, en ruelles insalubres et qui ne permettent guère la circulation. C’est Napoléon III (neveu de Napoléon Bonaparte), empereur des Français depuis 1852 qui va donner à Paris l’impulsion de la modernité. Pour mener à bien le projet d’une rénovation totale, il fait appel au baron Haussmann, préfet de la Seine. Ensemble, ils vont transformer la capitale, en faire une ville nouvelle, aux larges avenues rectilignes bordées d’immeubles bourgeois aux façades harmonieuses et dont la construction obéit à des normes rigoureuses. C’est le Paris des grands boulevards qui est en train de naître, tel que nous le connaissons aujourd’hui.
Pendant dix-sept ans, la capitale va ressembler à un immense chantier.
Mais si le baron Haussmann réalise une véritable prouesse architecturale, cette prouesse nécessite cependant la démolition de pans entiers du vieux Paris, le Paris médiéval et populaire, celui des artistes et des émeutiers.
Il faut rappeler ici que si les préoccupations d’hygiène sont bien réelles, tout aussi réelles sont les arrière-pensées politiques : car, après la révolution française, le retour au pouvoir de monarchies plus ou moins autoritaires, plus ou moins libérales, ces restaurations qui culminent avec l’empire de Napoléon III, n’ont pas éteint les ardeurs révolutionnaires et les rêves d’égalité.
1830, 1848, 1870 : première du royaume ou de l’empire, Paris est prompte à s’embraser : les rues étroites sont alors autant de places fortes que l’on peut défendre en érigeant des « barricades », ces barricades immortalisées par Victor Hugo à travers la mort de Gavroche.
Le nouveau pouvoir impérial est déterminé à en finir avec les soubresauts révolutionnaires. La paix intérieure doit régner pour que le pays puisse se consacrer à son nouveau destin industriel.
La métamorphose de Paris, « embellie, agrandie, assainie » fait écho aux rêves de l’empire.
On comprend mieux dès lors que le projet d’Haussmann ait suscité un grand nombre de nostalgies mais aussi de critiques plus virulentes.
Actualité bilingue a souhaité rencontrer les concepteurs de ce jeu tout à fait particulier et nous nous sommes entretenus avec David Sean Thomas, ancien élève de l’Ecole du Louvre et futur attaché à la conservation du patrimoine, l’un des deux artisans du projet.
AB. : Pourquoi ce jeu et comment peut-on concilier « vérité historique » et esprit ludique ?
David Sean. : Ce jeu est né presque par hasard, de nos deux passions conjuguées pour les jeux de société et l’histoire de Paris. Mais nous sommes actuellement surpris par le succès du projet. En effet, nous avons dépassé nos objectifs financiers.
Il y a un cadre historique, le dix-neuvième siècle, le siècle qui donne à Paris le visage que nous lui connaissons aujourd’hui mais c’est d’abord un jeu. Et c’est le jeu qui est l’occasion de visiter l’histoire, à travers les personnages, les lieux, et un livret qui, on le promet, sera agréable à lire. Mais c’est d’abord un jeu, et c’est le plaisir qui prime.
AB. : Et vous, à titre personnel, vous êtes plutôt moderne ou romantique ?
David Sean. : Il m’est difficile de répondre car le jeu ne veut pas porter de jugement historique. Bien sûr, il y a des idéologies distinctes. Pour le dire de façon schématique, les modernes sont du côté du pouvoir et du pragmatisme. Les romantiques défendent le rêve et l’idéalisme. Mais il ne s’agit pas de prendre parti.
AB.: Mais quand même, c’est un jeu qui est intéressant parce qu’il parle du peuple. L’histoire urbaine, c’est aussi de l’histoire sociale. Qui affronte qui, dans ce jeu ?
David Sean. : Concrètement, deux camps s’affrontent, on peut jouer à deux ou à quatre, en équipe. D’un côté, Haussmann et les préfets. (le pouvoir). De l’autre, les artistes, les « intellectuels » de l’époque (même si l’on n’utilise pas encore le terme) qui tentent de pousser les Parisiens à l’insurrection.
AB.: Qui sont ces artistes et ces « intellectuels ».?
David Sean. : Victor Hugo, bien sûr, dont on connaît les convictions. Il s’est aussi engagé pour préserver l'authenticité des monuments tels que Notre-Dame de Paris ou les Arènes de Lutèce. Baudelaire, qui s’est beaucoup attaché à décrire la modernité de son époque et qui la déplore également, par exemple dans son poème « le cygne ». Gustave Courbet : il est le parangon de l'artiste-bohème de son époque, défiant les institutions et les autorités. Mais aussi Louise Michel et Alphonse de Lamartine.
AB.: Et aujourd’hui, comment décririez-vous Paris ? Y a-t-il des lignes de fracture, d’opposition ?
David Sean. : Aujourd’hui, les défis de Paris, ce qui la menace, c’est l’uniformisation. La mondialisation s’y exerce comme partout et Paris doit veiller à ne pas se laisser emporter par cette banalisation qu’exercent les mêmes grandes enseignes un peu partout, etc… Paris est une ville numérique et cette numérisation, cette géolocalisation fait également problème.
AB.: Quels sont vos quartiers préférés à Paris ?
David Sean : Le 5ème arrondissement, si l’on s’éloigne un peu des endroits très touristiques et la Butte Montmartre où j’habite, qui est depuis une quarantaine d’année envahie par le tourisme mais reste agréable, plaisante à vivre.
A.B.: Je vous remercie beaucoup et nous restons en contact puisque Actualité Bilingue a décidé de suivre pas à pas la réalisation de ce projet.
David Sean. : Merci à vous.
Auteurs concepteurs de ce jeu :
David-Sean Thomas
Mathieu Fernandez : ingénieur et chercheur en histoire, auteur d’une thèse sur les souterrains de Paris
Stephen Thomas : artiste peintre
Le jeu a été financé via une plateforme de mécénat sur internet : Ulule.
http://fr.ulule.com/paris1800/
Écrit par Joëlle Cantin 14/5/2015
Εσείς τι θα βγείτε : ρομαντικοί ή μοντέρνοι; Παίξτε με την ιστορία του Παρισιού!
Το «Paris 1800» (Παρίσι 1800), είναι ένα πρωτότυπο επιτραπέζιο παιχνίδι, αφιερωμένο στην ιστορία του Παρισιού κατά τον 19ο αιώνα, το οποίο θα κυκλοφορήσει στις αρχές του φθινοπώρου. Έτσι λοιπόν, ο επόμενος Σεπτέμβρης, μπορεί να είναι ακόμη ένας σταθμός στην ιστορία της γαλλικής πρωτεύουσας.
Δεν χρειάζεται να είμαστε ειδήμονες για να παίξουμε. Οι δημιουργοί του μας υπόσχονται ότι αρκεί να αφεθούμε στην εποχή του 19ου αιώνα, όπου το Παρίσι σημειώνει εντυπωσιακή είσοδο στην νεωτερικότητα... μέσα από τσάπες και φτυάρια.
«Παρίσι κομματιασμένο από χτυπήματα σπαθιών, με ανοιχτές τις φλέβες, τρέφει 100.000 σκαφτιάδες και τεχνίτες» Εμίλ Ζολά «La Curée»
Παρίσι 1800. Από το μεσαίωνα η πρωτεύουσα έχει μεγαλώσει αλλά δεν έχει αλλάξει ουσιαστικά. Βρίθει από βρόμικα δρομάκια που δεν διευκολύνουν καθόλου την κυκλοφορία. Ο Ναπολέων ο 3ος (ανιψιός του Βοναπάρτη), αυτοκράτορας της Γαλλίας από το 1852, είναι αυτός που θα σπρώξει το Παρίσι προς τη νεωτερικότητα. Για να πετύχει το στόχο μιας πλήρους ανακαίνισης, καλεί τον Haussmann, νομάρχη του Σηκουάνα. Μαζί θα μετατρέψουν τη γαλλική πρωτεύουσα σε μία καινούρια πόλη, με μεγάλες ευθυγραμμισμένες λεωφόρους γεμάτες με αρχοντικά κτίρια με αρμονικές προσόψεις, κατασκευασμένα σύμφωνα με αυστηρούς αισθητικούς κανόνες. Είναι η περίοδος που δημιουργείται το Παρίσι των μεγάλων λεωφόρων, όπως το γνωρίζουμε σήμερα. Για δεκαεφτά χρόνια η πρωτεύουσα θα μοιάζει μ’ ένα μεγάλο εργοτάξιο.
Αλλά, αν και ο βαρόνος Haussmann πραγματοποιεί ένα αληθινό αρχιτεκτονικό επίτευγμα, αυτό απαιτεί εντούτοις την κατεδάφιση ολόκληρων τμημάτων του παλαιού Παρισιού, του μεσαιωνικού και του λαϊκού Παρισιού, αυτό των καλλιτεχνών και των ταραξιών.
Εδώ πρέπει να θυμίσουμε ότι αν και οι ανησυχίες για τις συνθήκες υγιεινής είναι όντως αληθινές, την ίδια στιγμή υπάρχουν επίσης και κρυφές σκέψεις πολιτικής φύσης. Αφού μετά τη γαλλική επανάσταση, οι μοναρχίες που επιστρέφουν στην εξουσία, λιγότερο ή περισσότερο αυταρχικές ή φιλελεύθερες και θα φτάσουν στο απόγειό τους κατά την Αυτοκρατορία του Ναπολέοντα του 3ου, δεν καταφέρνουν να σβήσουν τον επαναστατικό ζήλο και τα όνειρα για ισότητα.
1830, 1848, 1870, στο ξεκίνημα της βασιλείας ή της αυτοκρατορίας, το Παρίσι είναι έτοιμο να εξεγερθεί: τα στενά δρομάκια είναι τόσα πολλά και προστατεύονται με την ανύψωση «οδοφραγμάτων», όπως απαθανατίστηκαν και από τον Victor Hugo μέσα από το θάνατο του Γαβριά (Gavroche) (στους Άθλιους).
Η νέα αυτοκρατορική εξουσία είναι αποφασισμένη να τελειώνει με τις επαναστατικές εξεγέρσεις. Η εσωτερική ειρήνη είναι απαραίτητη ώστε η χώρα να μπορέσει να επικεντρωθεί στη βιομηχανική της πορεία.
Η μεταμόρφωση του Παρισιού, «ωραιοποιημένο, μεγαλωμένο, εξυγιασμένο», αντανακλά τα όνειρα της αυτοκρατορικής αυλής. Αυτό γίνεται πιο σαφές, λαμβάνοντας υπόψη το όραμα του Haussmann, το οποίο προκαλεί νοσταλγία αλλά και πολλές σκληρές κριτικές.
Το Actualité Bilingue, θέλησε να γνωρίσει τους δημιουργούς αυτού του πρωτότυπου παιχνιδιού. Έτσι συνομιλήσαμε με τον David Sean, έναν εκ των δύο δημιουργών, απόφοιτο της Σχολής του Λούβρου και συντηρητή της πολιτιστικής κληρονομιάς.
AB: Τι σας οδήγησε στη δημιουργία αυτού του παιχνιδιού; Και πώς μπορούμε να κάνουμε να συνυπάρξουν «ιστορική αλήθεια» και ψυχαγωγία;
David Sean: Αυτό το παιχνίδι γεννήθηκε σχεδόν με τυχαίο τρόπο συνδυάζοντας τα δύο πάθη μας, τα κοινωνικά παιχνίδια και την ιστορία του Παρισιού. Αλλά ήταν για εμάς έκπληξη η επιτυχία του σχεδίου μας. Βασικά, ξεπεράσαμε τους οικονομικούς μας στόχους.
Υπάρχει ένα ιστορικό πλαίσιο, ο 19ος αιώνας, ο αιώνας που δίνει στο Παρίσι την όψη, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα. Αλλά πάνω απ’ όλα είναι ένα παιχνίδι που μας δίνει την ευκαιρία να επισκεφτούμε την ιστορία, μέσα από προσωπικότητες, από μέρη, και από ένα ένθετο το οποίο υποσχόμαστε να είναι ευχάριστο για ανάγνωση. Αλλά πάνω απ’ όλα είναι η χαρά του παιχνιδιού.
AB: Εσείς προσωπικά, είστε περισσότερο μοντέρνος ή ρομαντικός;
David Sean: Είναι δύσκολο να απαντήσω γιατί το παιχνίδι δεν σκοπεύει σε μια ιστορική ετυμηγορία. Σίγουρα υπάρχουν διαφορετικές ιδεολογίες. Για να το εξηγήσουμε σχηματικά, οι μοντέρνοι είναι με το μέρος της εξουσίας και του πραγματισμού. Οι ρομαντικοί υποστηρίζουν το όνειρο και τον ιδεαλισμό. Αλλά εμείς δεν επιθυμούμε να πάρουμε θέση.
AB: Ωστόσο το ενδιαφέρον αυτού του παιχνιδιού είναι ότι μιλάει για το λαό. Η αστική ιστορία είναι και κοινωνική ιστορία. Ποιος έρχεται αντιμέτωπος με ποιον σε αυτό το παιχνίδι;
David Sean: Συγκεκριμένα δύο στρατόπεδα έρχονται αντιμέτωπα, μπορούμε να παίξουμε με δύο ή τέσσερις παίχτες σε ομάδες. Από τη μία πλευρά είναι ο Haussmann και οι νομάρχες (η εξουσία). Από την άλλη πλευρά είναι οι «διανοούμενοι» της εποχής (ακόμη κι αν δεν χρησιμοποιούμε πια τον όρο) που τείνουν να σπρώξουν τους Παριζιάνους προς την εξέγερση.
AB: Ποιοι είναι αυτοί οι καλλιτέχνες και «διανοούμενοι»;
David Sean: Φυσικά ο Victor Hugo του οποίου γνωρίζουμε τις πεποιθήσεις. Δεσμεύτηκε επίσης να διαφυλάξει την αυθεντικότητα των μνημείων όπως η Notre Dame των Παρισίων ή οι Αρένες της Lutèce. Ο Baudelaire, ο οποίος αναφερόταν συχνά στην νεωτερικότητα της εποχής, εκφράζοντας επίσης και την λύπη του όπως στο ποίημα του «le cygne» (ο κύκνος). Ο Gustave Courbet ο οποίος είναι το πρότυπο του καλλιτέχνη μποέμ της εποχής του, αμφισβητώντας τα θεσμικά όργανα και τις αρχές. Αλλά επίσης και η Louise Michel και ο Alphonse de Lamartine.
AB: Πώς θα περιγράφατε το Παρίσι του σήμερα; Υπάρχουν διαχωριστικές γραμμές αντιπαραθέσεων;
David Sean: Σήμερα η πρόκληση του Παρισιού και η απειλή του είναι η ομογενοποίηση. Η παγκοσμιοποίηση υπάρχει εδώ όπως και παντού, και το Παρίσι πρέπει να αντισταθεί στον ευτελισμό που προκαλείται από τις μεγάλες αλυσίδες πανταχού παρούσες κτλ. Το Παρίσι είναι μια ψηφιακή πόλη και αυτή η «ψηφιακή σάρωση», αυτός ο γεωγραφικός ψηφιακός εντοπισμός, δημιουργεί επίσης πρόβλημα. Τα άτομα γίνονται συνεχείς στόχοι διαφημίσεων και χάνουν εκτός από την αίσθηση της πραγματικότητας, ένα μέρος της ελευθερίας τους και της ατομικότητάς τους.
AB: Ποιες είναι οι αγαπημένες σας γειτονιές στο Παρίσι;
David Sean: Το 5ο διαμέρισμα, αν απομακρυνθούμε λίγο από τις πολύ τουριστικές περιοχές και ο λόφος της Μονμάρτρη όπου και μένω. Αν κι εδώ και σαράντα χρόνια έχει κατακλυστεί από τουρίστες, παραμένει ένα ευχάριστο και ωραίο μέρος για να ζεις.
AB: Σας ευχαριστώ πολύ. Θα είμαστε σε επαφή αφού το Actualité Bilingue θα παρακολουθεί βήμα - βήμα την πραγματοποίηση αυτού του παιχνιδιού.
David Sean: Εγώ σας ευχαριστώ
Δημιουργοί του παιχνιδιού:
David-Sean Thomas
Mathieu Fernandez : μηχανικός και ιστορικός ερευνητής, η διδακτορική του διατριβή αφορά τις υπόγειες στοές του Παρισιού
Stephen Thomas : ζωγράφος
Το παιχνίδι χρηματοδοτήθηκε από τη διαδικτυακή πλατφόρμα: Ulule.
http://fr.ulule.com/paris1800/
Joëlle Cantin 14/5/2015
Μετάφραση Εύα Τζιμούρτα
Un magazine franco-grec / Ένα γαλλοελληνικό περιοδικό
Clique, lis, écoute / Κλίκαρε, διάβασε, άκουσε
